U organizaciji Crnogorske akademije nauka i umjetnosti, u Podgorici je održano predavanje Alekseja Kišjuhasa o klerikalizaciji društva.
Kišjuhas je profesor na Odsjeku za sociologiju na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu. Kolumnista je lista „Danas“.
Na početku predavanja, Kišjuhas je istakao da se smatra prijateljem Crne Gore. I njenih institucija, dodao je. Ne slučajno. Jer insititucije Crne Gore su, kako lucidni predavač zna, pod združenim, frontalnim napadom čiji je konačni cilj njihovo ne tek golo uništenje, nego mnogo pogubnije: obesmišljenje.
No, prije svega, Kišjuhas je prijatelj istine. Što je danas – i uvijek – rijetka, utoliko vrjednija pozicija. Na početku predavanja, Kišjuhas je povukao paralelu između svetosavskog nacionalizma i tribalizma. Odredio je evolutivni kontekst nacionalizma.
„Mi smo potomci ksenofobnih predaka“, istakao je. „Nema boljeg sredstva za unutrašnju koheziju grupe od zajedničkog neprijatelja“. Objašnjavajući evolutivne pretpostavke nacionalizma, istakao je da su „opstajali oprezni, pesimistični ksenofobi. A mi smo njihova djeca“.
Ideologija nacionalizma je nuspojava tribalizma; nacionalizam ima korijen u prosvjetiteljstvu, istakao je. Pa naglasio: „Nacionalizam nakon Francuske revolucije postaje jezik masovne politike“. Isprva je, izložio je predavač, nacionalizam karakteristika progresivnih pokreta; no potom ga preuzimaju konzervativni pokreti.
Svetosavski nacionalizam je ekstremno desna ideologija, kombinacija srpskog nacionalizma i klerikalizma, podsjetio je Kišjuhas. Taj nacionalizam karakteriše odbacivanje demokratije, socijalizma, ljudskih prava.
Svetosavska struja je dominantna unutar SPC, istakao je. Pa podsjetio da je koncept svetosavlja inaugurisao Nikolaj Velimirović, koji je veličao Hitlera. Sveti Sava nije bio nacionalista; nacionalizam u njegovo vrijeme ne postoji, naglasio je. Ipak: srpski nacionalizam je najstariji u Evropi, tvrdio je Velimirović.
Svetosavski nacionalizam je violentno nacionalistička, u nekim elementima profašistička ideologija, a sam Velimirović se zalagao za stalešku monarhiju, rečeno je. Hitler može donijeti svetosavsku Srbiju, tvdio je Velimirović.
Potom je Kišjuhas dao pregled klerikalizacije društva u Srbiji nakon 2000. godine. Crkva je rušila Miloševića kao dio antikomunističke revolucije, uz jasan zahtjev da pravoslavlje postane državna religija.
Potom Kišjuhas opisuje proces klerikalizacije Srbije: najprije pod vladom Zorana Đinđića. Velimirović je kanonizovan kao svetac 2003. Godina 2006. je, ističe predavač, bila ključna za klerikalizaciju Srbije. Tada je donijet zakon o vjerskim zajednicama i zakon o povraćaju imovine crkvi. Tada je Srbiju, podsjećamo, vodio Boris Tadić. Prvim zakonom crkvi je omogućeno da obrede obavlja u školama, bolnicama i javnim ustanovama: to je bio kraj sekularne države.
„Suština tog političko-ideološkog programa je sadržana u tezi po kojoj snažna država, u simbiozi sa snažnom pravoslavnom crkvom, treba da zajednički predvodi jedno, u svakom smislu kompaktno, etnički, vjerski homogeno, a ne pluralno srpsko društvo“, rekao je predavač.
Radilo se o slici poretka koji je, navodno, postojao u Srednjem vijeku, a sada je izgubljen, ali ga treba oživjeti; riječ je o antimodernom političkom programu.
Klerikalizacija je proces u kojem određeni politički krugovi stavljaju crkvu na prvo mjesto u političkom i društvenom životu jedne zajednice, istaknuto je. Kišjuhas naglašava snažan doprinos SPC buđenju srpskog etnonacionalizma i velikodržavnog raspoloženja. Jasan je: već prvi potezi demokratskih vlasti, nakon pada Miloševića, ubrzali su proces retradicionalizacije.
Kišjuhas detektuje „osvajački pohod Srpske pravoslavne crkve“. Etnonacionalizam je anahron i opasan. „Nacionalizam je taj koji je stvorio nacije, a ne obratno“.
Nacije su imaginarne političke fikcije, istakao je Kišjuhas. Svetosavski nacionalizam je kvarna politička činjenica i opasna ideologija, naglasio je. Rezultat klerikalizacije je sveopšte dodvoravanje crkvi: a ako ne to, oklijevanje i suzdržavanje da se bilo koji potez crkve izloži kritici, rečeno je.
Očito je da je SPC uvjerena da će uspjeti da stekne to istorijsko, mitološko mjesto u našem društvu. Mjesto koje ona nikada nije imala. Intencija je da se izjednače država, crkva i društvo, objasnio je Kišjuhas.
Opisujući ono što se desilo u Srbiji, Kišjuhas je detaljno iscrtao ono što će se, takav je plan, desiti u Crnoj Gori.
(CdM)
