Zajednica opština severnog Kosova obavezuje na promene Ustava Srbije
Politička scena u Srbiji dobija jasnije konture. Srpska napredna stranka Aleksandra Vučića i njegova opozicija, ona sa kojom pregovara, stoje na zajedničkoj poziciji koja se bez kompromisa a zasniva se na odnosu prema priznanju nezavisnosti Kosova, očuvanju tekovina bratoubilačkog rata u Bosni i Hercegovini, ofanzivi disciplinovanja Crne Gore i negiranja odgovornosti nacionalističke politike za brojne ratne zločine počinjene devedesetih u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu, koji se u mnogim slučajevima mogu okarakterisati kao genocidni.
Druga politička grupacija, koja odbija dijalog sa vlastima, nije daleko u svojim stavovima od Vučića i njegove opozicije u odnosu na teme Kosova i Republike Srpske, ali ima svoju strategiju, računajući na međunarodne pritiske i uslovljavanja. Računaju na to da će neko drugi završiti ono što se mora, a da će oni ostati neukaljani, da preuzmu vlast, kad za to dođe vreme.
I tako, kompletna srpska politička scena, osim Građanskog demokratskog foruma (GDF) i nekih neformalnih građanskih pokreta i inicijativa, nema nikakve bitno nove političke ideje koje bi mogle da budu alternativa i ozbiljan idejni i politički zaokret. Vučićeva poruka da Srbija NIKAD neće priznati nezavisnost Republike Kosovo postaje stub politike vlasti i opozicije i na taj način betonira mogućnost bilo kakve promene. Na poruku NIKAD druga strana nema izbora pa poručuje da nema o čemu da pregovara. Čini se da iz ovog ćorsokaka nema izlaza, a u njemu ispaštaju desetine hiljada građana, Srba i Albanaca, i na Kosovu i u Srbiji.
Pobunjeni građani
Ipak, postoje građani van svih ovih političkih opcija koji svakodnevno iskazuju svoje neslaganje sa stanjem u državi, koje pružaju otpor uzurpaciji njihovih raznih prava. Taj otpor se javlja pre svega u oblasti investicionog urbanizma koji građanima ugrožava pravo na životni prostor. Ono što je zaista novina na političkoj sceni u Srbiji jeste pojava interesovanja građana Novog Sada za izbore u Savete Mesnih zajednica. Panično i agresivno ponašanje vlasti da spreči prodor građana i u ovaj mikro politički prostor, jasna je pouka da je upravo to političko delovanje, koje može ozbiljno i institucionalno, sposobno da ugrozi monolitnost SNS vlasti.
Lokalna samouprava i decentralizacija državne uprave je oblast političkog delovanja koja je decenijama neopravdano zanemerana i podcenjena. Saveti Mesnih zajednica su masovno ukinuti, a zatvorene su i mnoge Mesne kancelarije. Demokratija se u višepartijskom parlamentarizmu svela na (pred)izborni ritual, a posle njega na nekontrolisanu vlast pobedničke partije ili koalicije.
U ćorsokaku istrošenih političkih ideja, od nacionalizma do neoliberalizma, probija se i svest da Demokratija ima smisla ako je neposredna, među građanima, dostupna i opipljiva. Da je prirodno stanište demokratije u lokalnim zajednicama, a da je borba za decentralizaciju državne uprave najvažniji politički cilj novog političkog angažmana.
Ustavne promene, koje su jedna od najvažnijih aktuelnih političkih tema, ne bave se pitanjima lokalne samouprave i decentralizacije. Iako se insistira na primeni sporazuma sa Prištinom o formiranju Zajednice opština na severu Kosova ne razmišlja se o tome da bi, ako se odbija priznanje nezavisnosti Kosova, prava i nadležnosti tih opština morala biti usklađena sa pravima i nadležnostima svih ostalih opština u Srbiji. Ako bi se ta prava primenila samo na Kosovu, onda bi sve druge opštine u Srbiji bile diskriminisane, a ove na Kosovu bile bi povlašćene. Dakle, bilo bi narušeno osnovno ustavno pravo, ravnopravnosti svih građana Srbije. Dakle, ako se insistira na formiranju Zajednice opština na severu Kosova, onda se njihova prava i nadležnosti moraju proširiti i na sve ostale opštine u Srbiji.
Diskriminacija opština
Tu diskriminaciju već osećaju pre svega, i najviše, građani opštine Preševo, najjužnije tačke Srbije, u kojoj Albanci čine i više od 90% stanovništva. Preko 80% nezaposlenih radno sposobnih Preševaca nemaju mogućnost zapošljavanja zbog nepravedne i namerno diskriminatorske politike iz Beograda. Navešću tri primera. Posle formiranja mešovite policije u vreme krize 2001. godine vremenom, albanske policajce, koji su otišli u penziju ili napustili posao iz raznih razloga, ne zamenjuju Albanci iz Preševa, nego Srbi iz Vladičinog hana i Surdulice. Strani investitori koji žele da otvore proizvodni pogon u Preševu (uz subvenciju od 10.000 evra po zaposlenom) centralne vlasti iz Beograda preusmeravaju na susedne opštine sa većinskim srpskim stanovništvom. Srednjoškolci koji nastave studije na albanskom jeziku, u Skoplju ili Prištini, po završetku studija ne mogu da se zaposle u svom Preševu, jer im država Srbija ne priznaje diplome. Naravno da je posledica ovakvog odnosa nezadovoljstvo, udaljavanje stanovnika Preševa od države Srbije i njihova okrenutost prema susednom Kosovu.
Diskriminisani su i stanovnici svih ostalih opština u Srbiji jer je sva moć odlučivanja o finansiranju, kadrovima i programima u obrazovanju, kulturi, zdravstvu, koncentrisana u ministarstvima. O investicijama i razvojnim planovima, najmanje se pitaju stanovnici u lokalnoj samoupravi.
Organizacija lokalne samouprave je puna apsurdnih situacija. Grad Beograd, sa skoro 2 miliona stanovnika, kao jedinica lokalne samouprave, ima ista prava i nadležnosti kao neka opština od 10.000 stanovnika. A gradske opštine Beograda, koje broje i 200.000 stanovnika, imaju praktično nadležnosti Mesnih zajednica. Najveći apsurd postojećeg sistema je da su neke Mesne zajednice, kao što je Batajnica, sa preko 50.000 stanovnika, višestruko veće od polovine opština u Srbiji. I, svedene su na kancelarije, bez izabranih Saveta.
Drastičan je i primer diskriminacije građana Zemuna u odnosu na ostale građane Beograda i cele Srbije, kojima su 1997. godine ukinute Mesne zajednice na gradskom području, gde živi preko 100.000 stanovnika. To je jedinstven slučaj na prostoru cele bivše Jugoslavije. Jedna od posledica je, na primer, da je Zemun jedina gradska opština u Beogradu koja nema opštinski Dom kulture ni javni prostor za okupljanje građana!
Svim vlastima u poslednjim decenijama gašenje Mesnih zajednica i oduzimanje nadležnosti opštinama u oblasti urbanizma, pogodovalo je pre svega zbog razularenog investicionog urbanizma kome bi neki tamo građani u Savetima Mesnih zajednica bili ozbiljna smetnja.
Talas pobune građana od odbrane reka Stare planine, odbrane od Rio Tinta, do Bloka 37 na Novom Beogradu, i još desetine manjih ili većih buna, samo su prvi korak u prepoznavanju novog političkog interesa, nove političke agende – neposredne demokratije koja polazi od Mesnih zajednica. Političko osvešćivanje i organizovanje građana u borbi za jačanje lokalne samouprave jeste najbolji put ka kontroli vlasti i sprečavanje svih vidova samovolje i zloupotreba.
Društvo je svakodnevni život u lokalnoj zajednici iz koje sve potiče. Bezbroj lokalnih slučajeva i situacija iz života u kojima se manifestuje nepravda i njoj suprotstavljanje, uzdižu se svojom važnošću na nivo opšteg zakona. Lokalna samouprava je danas prva linija fronta, tu je moguća neposredna borba, prsa u prsa, za kontrolu i preraspodelu Budžeta, za sprečavanje nezakonitosti i nasilja osionih partijskih moćnika.
Zahtev za izmenu Ustava
Organizovanje izbora za Savete Mesnih zajednica bilo je nekad, Ustavom iz 1974. ne samo pravo, nego i obaveza Opštinskih vlasti, regulisana zakonom. U svim Ustavima posle 1990. Mesne zajednice se više ne pominju, a u Zakonima o lokalnoj samoupravi daje se mogućnost da građani, ako žele, podnesu građansku inicijativu, ako prikupe 10% potpisa od broja stanovnika. I kao što biva, stanovnici su na ovaj način destimulisani, odbijeni od ove institucionalne mogućnosti da ostvaruju svoj društveni angažman kao građani, a ne kao članovi političkih partija.
Da li još uvek ima vremena da se pokrene inicijativa da se u okviru promena Ustava, unesu i bitne izmene u oblasti prava i nadležnosti Lokalne samouprave i Mesnih zajednica? Odgovor vlasti će, očekivano, biti negativan. Ali, brojne građanske inicijative, Mesne zajednice u Novosadskom Limanu, pa i neke opštine u Srbiji, poput Preševa, mogli bi da se udruže u ovom zahtevu.
Neka se u budući Ustav, u oblast lokalne samouprave, ugradi tekst: „Lokalna Samouprava u Mesnim zajednicama: Pravo i dužnost građana u naselju, delu naselja ili u više povezanih naselja je da se, radi ostvarivanja određenih zajedničkih interesa i potreba, organizuju u Mesnu zajednicu. Za ostvarenje ovog prava i uslova za rad odgovorna je i nadležna Opština.”
Za pravi početak, možda dovoljno.
