U Memorijalnom centru Kamičani u Kozarcu kod Prijedora juče su pokopani posmrtni ostaci 12 žrtava zločina na području opštine Prijedor i klanjana je 25. kolektivna dženaza, uz prisustvo najviših zvaničnika Bosne i Hercegovine i Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini. Institut za nestale osobe BiH saopštio je da su ove žrtve ubijene 1992. godine, a njihovi posmrtni ostaci u proteklom periodu ekshumirani su iz masovnih grobnica Korićanske stijene, Tomašica, Hrastova Glavica, te na lokalitetima Kozarac – Garevci i Jablanica – Prosara.
“Zločin koji se dogodio u Prijedoru je sistemski i sistematski organizirani zločin, udruženi zločinački poduhvat, s ciljem eliminacije nesrpskog stanovništva sa tog područja i taj zločin ima sve elemente genocida”, rekao je Šefik Džaferović, predsedavajući Predsedništva Bosne i Hercegovine u Kamičanima.
On je izrazio žaljenje što međunarodni i domaći sudovi još uvijek nisu smogli snage, iako su tužilaštva išla s tim kvalifikacijama „da to kvalificiraju onako kako to zaista jeste, a to jeste genocid“. Naglasio je da će se boriti dokle god postoje da se na ispravan način kvalificira zločin u Prijedoru, kao i u mnogim drugim gradovima u BiH.
Ubijanje, proterivanje, logori
„Danas smo klanjali dženazu za šest prijedorskih šehida, odali poštovanje i sjetili se svih 3.176 Prijedorčana stradalih u vremenu agresije na Bosnu i Hercegovinu, sjetili se patnji preko 50.000 ljudi koji iz ovog grada devedesetih godina istjerani iz svojih kuća samo zato što su pripadali jednom narodu, samo zato što su bili Bošnjaci ili Hrvati, samo zato što nisu bili Srbi. To je jedan anticivilizacijski postupak kojeg je jednom normalnom mozgu teško objasniti. Prisjetili smo se patnji više od 32.000 ljudi koji su bili ovdje u logorima, kazamatima praktično, gdje su mnogi ubijeni“, kazao je Džaferović.
Podsetio je na to da je iz doline Sane proterano bošnjačko i hrvatsko stanovništvo, da je ubijeno preko 3.170 ljudi, od čega 102 djece i 250 žena. Posmrtni ostaci 3.178 ubijenih nađeni su u 73 masovne grobnice. Za 500 se i danas traga.
“Nastavićemo dalje da se borimo za istinu i pravdu. Ono što je sada prioritet je da se pronađe još preko 600 onih koji se vode kao nestali, da se dostojanstveno ukopaju i da tragamo za onim koji su na bilo koji način učestvovali u ovom gnusnom zločinu”, kazao je Džaferović
U Dosijeu Fonda za humanitarno pravo 43. Motorizovana brigadavVRS u Prijedoru (autorka Jovana Kolarić) ističe se da su počevši od druge polovine maja 1992. do kraja septembra 1992. godine jedinice Prvog Krajiškog korpusa Vojske Republike Srpske, u saradnji sa SJB Prijedor, zarobljavale muslimansko i hrvatsko, pretežno civilno stanovništvo sa područja Prijedora i zatvarale u više zatočeničkih objekata na teritoriji opštine.
“Zatočeničke objekte u opštini Prijedor formirao je Krizni štab, međutim, između Kriznog štaba i pripadnika srpskih snaga – vojske i policije – postojala je bliska saradnja i koordinacija u upravljanju i funkcionisanju tih objekata. Na teritoriji opštine Prijedor postojalo je više desetina različitih zatočeničkih i sabirnih centara, od kojih su većinu činili tranzitni centri, dok su Omarska, Keraterm i Trnopolje bili zatočenički objekti u kojima su zarobljeni najduže zadržavani. U ta tri objekta zatočenici su bili izloženi psihičkom i fizičkom maltretiranju, seksualnom zlostavljanju i mučenju. Bili su izgladnjivani, uskraćena im je voda, higijena i medicinska pomoć. Veliki broj ljudi je ubijen u ta tri logora”, ističe se u Dosijeu, utemeljenom, između ostalog, na osnovu dokumenata ratnih jedinica, Haškog tribunala, svedočenjima presudama, novinskim napisima.
Surovo mučenje i silovanje
Logor Keraterm nalazio se u nekadašnjoj fabrici keramičkih pločica u predgrađu Prijedora i bio je u funkciji od 24. maja do 21. avgusta 1992. godine. Kroz Keraterm je prošlo oko 4.000 zatočenika, bosanskih Muslimana i Hrvata, koje su pripadnici 43. mtbr i drugih jedinica 1. KK i policije zarobljavali nakon zauzimanja selâ na području opštine. Skoro svi zatočenici su bili civili, a među njima bilo je i žena. Ljudi su svakodnevno dovođeni u logor i odvođeni iz njega. Usled nedostatka mesta zbog velikog broja zarobljenih, zatočenici su iz tog logora prebacivani u Omarsku i Trnopolje. U logoru Keraterm ubijeno je više od 300 zatočenika, konstatuje se u Dosijeu Fonda.
U Omarskoj je od 27. maja 1992. godine, ubijeno više stotina zatočenika, a neki se vode kao nestali.
Logor Trnopolje funkcionisao je od 25. maja 1992. do kraja septembra 1992. godine; međutim, jedan broj zatočenika ostao je u logoru duže. Do 30. septembra 1992. godine, kroz logor Trnopolje prošlo je oko 23.000 civila, a u tom trenutku je u logoru ostalo još oko 3.000 zatočenika. Iako su zatočenici dovedeni iz Omarske i Keraterma uslove u Trnopolju opisivali kao podnošljivije i manje surove, i u tom logoru su izvršena brojna ubistva, a maltretiranje, premlaćivanje i mučenje zatočenika bilo je svakodnevno. Zabeležen je i veliki broj silovanja, ističe se u Dosijeu.
Iz masovne grobnice kod mesta Tomašica, na lokalitetu tamošnjeg zatvorenog rudnika gvožđa, do prošle godine ekshumirano je 435 tela ubijenih žena, dece i muškaraca. Neki od njih stradali su u logorima. Do grobnice Tomašica istražitelji su tek 2013. došli nakon svedočenja dvojice vojnika srpske nacionalnosti.
“Za zločine počinjene na teritoriji opštine Prijedor tokom rata u Bosni i Hercegovini pred MKSJ pravnosnažno je osuđeno 18 lica u 11 predmeta. Osuđen je gotovo ceo državni vrh Republike Srpske sa Radovanom Karadžićem, Biljanom Plavšić i Momčilom Krajišnikom na čelu. Pred MKSJ je osuđeno i više pripadnika policije, komandira obezbeđenja i vođa smene straže prijedorskih logora, kao i predstavnika lokalnih i regionalnih političkih struktura”, jedan je od zaključaka iznetih u Dosijeu.
Bele trake i srbijanski mirni penzioneri
Epilog zločinačkih pohoda 43. Motorizovane brigade takođe je obrađen u Dosijeu. Građani Srbije nakon zlodela sestrinske vojske bosanskohercegovačkog entiteta, finansiraju i penzije zapovednika jedinica koje su ih počinile. Nekadašnji komandant 43. mtbr VRS general-major Vladimir Arsić (1947) penzionisan je krajem marta 1997. godine i, prema informacijama kojima raspolaže FHP, živi u Srbiji, dok je general-major Radmilo Zeljaja (1957) nakon rata regulisao svoj status unutar Vojske Jugoslavije, u skladu sa Sporazumom o načinu rešavanja statusnih pitanja pripadnika 30. Kadrovskog centra (zaduženog za starešine upućivane u BiH). Zeljaja je u penziji od februara 2002. godine i živi u Srbiji. Bio je jedan od sagovornika u dokumentarno-igranom filmu Koridor 92, koji je rađen u koprodukciji Vojnofilmskog centra „Zastava film“, Radio-televizije Srbije i Televizije Republike Srpske i premijerno prikazan 9. januara 2021. godine.
“Pukovnik Branko Basara (1939), komandant Šeste krajiške brigade, penzionisao se na sopstveni zahtev sredinom decembra 1992. Nakratko je bio ponovo aktiviran kao komandant operativne grupe u Prijedoru između marta i avgusta 1993. godine, a potom se povukao u penziju i otišao u Beograd. Tužilaštvo Bosne i Hercegovine je 2014. godine podiglo optužnicu protiv Branka Basare i protiv komandanta TO Sanski Most Nedeljka Aničića za zločine počinjene u Briševu i Sanskom Mostu. Krajem 2019. godine, predmet je ustupljen pravosudnim organima Republike Srbije, Tužilaštvo za ratne zločine Republike Srbije podnelo je 25. marta 2021. godine optužnicu na potvrđivanje Višem sudu u Beogradu. Basara i Aničić žive u Beogradu.
Prijedor je poznat i kao grad bijelih traka: 31. maja 1992. vlasti bosanskih Srba su putem lokalnog radija izdale naredbu kojom se naređuje nesrpskom stanovništvu da obeleži svoje kuće belim zastavama ili čaršafima, i da pri izlasku iz kuća stave bijele trake oko rukava. Tada je počela kampanja istrebljenja u kojoj je ubijeno ili proterano 94 posto Bošnjaka i Hrvata s teritorije opštine Prijedor.
(XXZ magazin)
