S jedne strane stoje šljokice, bakice, fluorescentne boje, metalik kostimi i pjesme koje se zovu Cha Cha Cha. A sa druge: suptilne političke poruke, ne tako suptilno komšijsko glasanje i „kontroverzni“ momenti.
Takmičenje za najbolju pjesmu Evrope, muzički TV nastup sa najdužim trajanjem u historiji, svakog maja donosi sličnu debatu o tome koliko je ovo takmičenje zaista samo muzičko?
Od samog načina glasanja, zemalja učesnica, među kojima je recimo Australija, ali ne i Kosovo, pa do Madoninih plesača sa palestinskom i izraelskom zastavom, sa sobom nosi i neke političke konotacije.
‘Komentar društva’
Zvanično pravilo Evrovizije je da nije politički događaj. Ipak, čini se da je Evrovizija uvijek jednom nogom u politici, od nastupa, zastava, tekstova pjesama pa do načina glasanja. Prema riječima Steefa van Gorkuma, novinara portala ESC Daily koji kao što mu i samo ime kaže, prati vijesti o Evroviziji tokom cijele godine, ljudi imaju pogrešno razumijevanje riječi „politika“.
„Evrovizija nije politički događaj, što znači da nije pod uticajem vlada ili političkih stranaka“, kaže van Gorkum. Ono što naglašava jeste da Evrovizija prikazuje široki spektar društvenih tema, kao što je često slučaj sa umjetnošću. „Na koncu, umjetnost jeste često komentar društva.“
A, društvo kojem se ovo takmičenje obraća je ogromno. Procjenjuje se da će samo ove godine nastupe vidjeti oko 160 miliona ljudi. Tokom tri večeri u Liverpulu će nastupiti 37 izvođača.
Evrovizija se vratila u Veliku Britaniju nakon 25 godina, no srce ovog takmičenja je u Ukrajini, zemlja koja je pobijedila prošle godine, ali koja nije mogla biti domaćin zbog ruske invazije. „Ovo je ukrajinska zabava. Mi smo ih samo pozvali da je naprave u našoj kući“, rekao je Sam Ryder koji je ispred Britanije osvojio drugo mjesto prošle godine.
Osim po promjeni lokacije, uticaj rata na Evroviziju vidljiv je i po pjesmama.
Pjesme poput švicarske balade Watergun u kojoj mladi Remo Forrer pjeva kako ne želi da bude vojnik, pa do hrvatskog Leta 3 i Mama ŠČ! kojom se protive konfliktu, češkim bendom Vesna koji je dio svoje pjesme otpjevao na ukrajinskom, tragovi invazije na ovom zvanično „apolitičnom“ takmičenju su svuda.
Na takmičenju 2016. godine ukrajinska pjevačica Jamala pobijedila je sa pjesmom „1944“ koja govori o deportaciji krimskih Tatara tokom Drugog svjetskog rata. Mnogi su pjesmu vidjeli kao komentar na rusku aneksiju Krima.
Gruzijska pjesma „We Don’t Want to Put In“ iz 2009. godine nije bila dozvoljena jer je odlučeno da aludira na tadašnjeg premijera Rusije Vladimira Putina. Iz Evropske radiodifuzijske unije su tražili da promijene tekst pjesme, no Gruzija je to odbila te su se povukli sa takmičenja.
Rusija se povukla 2017. sa takmičenja u Kijevu jer ruskoj izvođačici Juliji Samoylovoj nije bilo dozvoljeno da uđe u Ukrajinu. A prošle godine su isključeni iz takmičenja zbog invazije na Ukrajinu.
Politički fokus zabilježen je na Evroviziji i 1993. godine kada je na takmičenju u Irskoj učestvovao bosanskohercegovački izvođač Fazla sa pjesmom „Sva bol svijeta“, usred rata u toj zemlji.
Žiri se javio i glasao iz opkoljenog Sarajeva, a i sama pjesma nosila je političku i antiratnu poruku. Bosna i Hercegovina nije pobijedila te godine, kao ni 1995. kada se ponovo takmičila iz ratom zahvaćene zemlje. No, poslana je poruka o izdržljivosti i želji da se podijeli svoja kultura sa cijelom Evropom u momentu kada se zemlja bori za svoju nezavisnost.
Van Gorkum kaže da ima smisla što smo posljednjih godina slušali pjesme koje se bave tematikama poput „rasizma i diskriminacije, rata u Ukrajini, feminizmom i pozitivnom slikom tijela, globalizacijom i brojnim drugim. „Takve pjesme ne čine Evroviziju političkim događajem, već aktuelnim i bitnim događajem u kojem su izvođači svjesni onoga šta se dešava u društvu“, kaže novinar ESC Daily koji radi i na holandskom univerzitetu Wageningen University & Research.
Glas za komšiju
No, osim povremeno u pjesmama, politika na ovom takmičenju prisutna je i u načinu glasanja. Ko će glasati za koju susjednu zemlju? Znate kada dođu na red zapadnobalkanske ili skandinavske zemlje da je gotovo sigurno da po 12 bodova ide komšijama.
Van Gorkum kaže da su istraživanja pokazala da „političko glasanje“ ne postoji. „Postoje neke zemlje koje imaju sličnu historiju, jezik, kulturu, muzički ukus, što vodi ka određenom glasačkom obrascu.“
Koje zemlje uopšte učestvuju je također zanimljivo pitanje. Da bi neki takmičar učestvovao na Evroviziji njihov javni televizijski servis mora biti dio Evropske radiodifuzijske unije (EBU).
Obzirom da EBU pokriva područje Sjeverne Afrike i Bliskog istoka to je omogućilo recimo Maroku da se jedne godine takmiči, ali i Izraelu da bude redovan učesnik. No, zemlja koja je podigla najviše obrva sigurno je bila Australija, koja je 2015. godine zbog velike popularnosti na tom kontinentu pozvana kao specijalni gost i zatim ostala kao takmičar na petogodišnjem ugovoru.
Pojedine zemlje nekada učestvuju, a nekada ne, zavisno od brojnih faktora. Recimo Bosna i Hercegovina već godinama ne učestvuje zato što se nalazi pod sankcijama EBU-a zbog neplaćenog duga. Crna Gora nije učestvovala ove godine zbog budžeta.
No, kako piše The Conversation, Turska recimo ne učestvuje zbog primjedbi na glasanje, Bjelorusija i Rusija su izbačene sa takmičenja, Kosovo ne učestvuje jer nije punopravna članica EBU-a.
I tu je naravno „pet velikih“ odnosno Francuska, Njemačka, Italija, Španija i Velika Britanija koje prolaze direktno u finale jer izdvajaju najviše novca za Evropsku radiodifuzijsku uniju.
Van Gorkum koji godinama radi na, zapravo, australskom sajtu koji prati dešavanja oko Evrovizije, kaže da su finalni rezultati svake godine veoma različiti. „Što i ima smisla jer svake godine zemlja šalje drugu pjesmu.“ No, „različiti rezultati“ možda imaju veze i sa promjenom koncepta takmičenja, koji se više ne zasniva samo na glasovima „komšijske“ publike, već od 2009. godine uključuje i žiri sastavljen od muzičkih stručnjaka.
Ko glasa?
Od samo sedam zemalja učesnica 1956. godine kada je osnovana, Evrovizija je danas jedna od najgledanijih zabavnih događaja na svijetu piše The Conversation. Slično mišljenje ima i Paul Jordan, stručnjak za takmičenje koji je poznat i pod nadimkom „Dr. Eurovision“ koji je za AP rekao da je Evrovizija postala dragocijeni dio evropske kulture.
„Možete otići u Španiju, Sloveniju, bilo gdje, svi su čuli za takmičenje. Možda ga ne vole, možda ga ne gledaju, ali svi su čuli za njega. Svi imaju mišljenje.“
Prošle godine Evroviziju je na TV ekranu gledao 161 milion, što je bio porast za sedam miliona u odnosu na godinu ranije. Broj mlađe publike je također porastao, a statistike pokazuju da je broj mladih od 15 do 24 godine porastao na 56,2 posto što je četiri puta više od prosjeka kanala koji su emitovali takmičenje.
Evrovizija je izgleda uvijek bila popularna među novim generacijama. Sa tim se slaže i Van Gorkum koji kaže da je bilo samo pitanje vremena kada će Evroviziju otkriti i takozvana Generacija Z (ljudi rođeni između 1996. i sredine 2000.) koja danas ne samo da je publika, već su i učesnici.
„Nova generacija ima veoma različite ideje, ne samo o umjetnosti i muzici, već i o rasizmu, klimatskim promjenama i drugim temama. Te ideje će polako početi da osvajaju svijet (i Evroviziju).“
Muzička olimpijada
Kada je osnovana davnih 50-ih godina prošlog stoljeća u Švicarskoj, ideja iza Evrovizije bila je da promoviše posljeratnu saradnju među evropskim zemljama i podstakne prekograničnu saradnju televizijskih emitera. Kroz godine Evrovizija nam je dala ABBA-u, otvorila vrata za švedski pop osvoji svijet. Dala nam je Celine Dion, Maneskin i irski Riverdance.
Kroz decenije svog postojanja Evrovizija je, uprkos zvaničnom pravilu o nepolitičnosti, pozornica za vidljivost manjinskih grupa, LGBTQI populacije, mjesto za druge i drugačije. Prva javna transgender pjevačica iz Izraela postala je ikona ovog takmičenja kada je pobijedila 1998. godine sa pjesmom „Diva“.
Uslijedila je i Conchita Wurst, drag izvođačica sa bradom koja je u ime Austrije pobijedila 2014. godine. Steef van Gorkum kaže da je Eurosong takmičenje poput „muzičkih olimpijskih igara“, događaj koji je napravljen sa ciljem doprinosa zajedničkoj evropskoj javnoj sferi.
„Stvaranju nečega što svi u Evropi mogu da gledaju kako bi stvorili zajedničku stvarnost, dijelili iskustvo.“
To znači i široku zastupljenost različitih kultura, mogućnost da se pjeva na maternjem jeziku, inkluzivnost različitih populacija, približavanje ljudi jedni drugima.
„To odmah znači da su uključenost i različitost važne teme, još od samog postanka Evrovizije. Na samom početku etnička raznolikost je bila glavna komponenta. Posljednjih godina, druge vrste različitosti i uključenosti poput recimo LGBT prava su postali istaknutiji“, navodi van Gorkum.
Od učešća Australije na takmičenju za najbolju pjesmu Evrope, do metal i trans izvođača, kontroverzi oko političkih poruka i samo jednog otkazivanja u 64 godine i to zbog pandemije COVID-19, Evrovizija je nastup za koju će vam većina reći da ne gleda jer je „kič“ ili im se „ne sviđa muzika“.
Ipak, politika u apolitičnom muzičkom takmičenju odjekuje dalje od puke zabave za mase.
„Zlatna, srebrena i bronzana“ – Švedskoj, Finskoj i Izraelu
Ovogodišnja pobednica na Pesmi Evrovizije, po drugi put u svojoj karijeri, je predstavnica Švedske, Loreen, sa pesmom „Tattoo“.
Od sudijskog žirija dobila je 340 poena, a od publike 243 poena.
Loreen je već jednom odnela pobedu na Pesmi Evrovizije, bilo je to 2012. godine u Azerbejdžanu sa pesmom Euforija koja je ubrzo postala planetarni hit.
Evrovizija će sledeće godine biti održana u Švedskoj gde će se obeležiti pedeseta godišnjica pobede, verovatno najslavnijeg izvođača u istoriji Evrovizije, grupe ABBA. Znači li vam to da u ovom muzičkom cirkusu, ipak, ima politike. Još kako!
Sa bivših jugoslovenskih prostora najbolje se plasirala Hrvatska, na trinaestom mestu, Slovenija je dvadesetprva, a Srbija – dvadesetčetvrta!Ako tražite utehu pogledajte tabelu, gde je Veika Britanija na pretposlednjem mestu, a na poslednjem fenjer drži Nemačka.
(Radio Slobodna Evropa/D. B.)
