Tamara Nikčević
Posljednji izvještaj Evropske komisije o napredovanju zemalja zapadnog Balkana u procesu pridruživanja EU pokazao je da Crna Gora i Srbija prilično loše stoje, dok je Bosna i Hercegovina dobila tek uslovnu preporuku za status kandidata za punopravno članstvo u EU. Ostavljajući zemlje regiona daleko izvan okvira EU, Brisel nastavlja da drži otvarena vrata za uplitanje ”trećih strana” u unutrašnja pitanja država regiona, doprinoseći na taj način konstantnoj destabilizaciji Zapadnog Balkana.
Kulturolog, pravnik i publicista iz Banjaluke Srđan Šušnica u intervjuu za Autonomiju kaže da Evropskoj komisiji posljednjih desetak godina očito nisu bili presudni vojno-bezbjednosni i geopolitički elementi procjene situacije u jugoistočnoj Evropi. Doduše, podsjeća, to nije slučaj samo sa državama našeg regiona.
”Analizirajte samo odnose EU i njenih najmoćnijih članica prema istočnoj Evropi, posebno prema nečlanicama – Ukrajini, Moldaviji, Bjelorusiji, pa ćete vidjeti da su industrijski i energetski interesi Njemačke, Francuske, Danske ili Holandije uspjeli da u režim Vladimira Putina upumpaju trilione eura, stvorivši tako hibridnog superlevijatana. Ekonomija i novac evropskih potrošača koristili su se uglavnom za izgradnju ruske piramide oligarhične vlasti, za uspostavu sistema endemske korupcije, masivnog propagandnog aparata i istrebljivanje svakog drugačijeg mišljenja i opozicije, kao i za jačanje vojnih strateških kapaciteta (krstarećih i balističkih projektila, podmornica) Rusije, te kapaciteta za hibridna, sajber i propaganda dejstva. Najzad, taj je novac Rusija koristila za miješanja u izborne procese i destabilizaciju najrazvijenijih demokratija Zapada. Sada, kada ukrajinski i američki forenzičari analiziraju elektroničke komponente ruskih oruđa koja siju smrt po istočnoevropskim ravnicama i gradovima, vidimo da su više od dvije trećine napredn(ij)e tehnologije Rusi kupili od zapadnih demokratija”, kaže Šušnica. ”Gdje su tu euro-atlantske aspiracije Ukrajine ili Moldavije? Gdje su tu ukrajinska stremljenja, ali i evropski interesi da Ukrajina bude suverena zemlja, primljena u evropski klub naprednih ekonomija; da, relativno zaštićena od ruskog invazivnog miješanja i destabilizacije, bude zaštićena kišobranom NATO-a i da razvija sopstvenu demokratiju i vladavinu prava?”
AUTONOMIJA: Da, gdje su?
ŠUŠNICA: Daleko ispod horizonta EU. Bilo bi etično i strateški racionalno da je Evropa stopirala energetsku i svu strateški kritičnu razmjenu sa Rusijom odmah nakon Putinove agresije na Gruziju 2008, posebno na Ukrajinu 2014. godine. Ali ne! Industrijski interesi Njemačke i EU isporučili su Ukrajinu na pladnju Putinovom režimu i sada je on čerupa i satire. Čak i danas, u uslovima kada se ukrajinska država i društvo fizički brane od totalnog uništenja, od komadanja teritorije i genocida, evropski klub, uz najodvratnija, najlicemjernija, birokratska, kafkijanska opravdanja, odbija da Ukrajinu primi u svoje članstvo, iako u evropskom temeljnim ugovorima, principima i pravu nema formalnih niti principjelnih prepreka za tako nešto. Prijem Ukrajine u EU sada bi značio ne samo humani, psihološki i pravno-politički efekat na živote miliona izbjeglih Ukrajinaca i desetina miliona koji su ostali da se bora za svoju zemlju, već bi dao i međunarodno-pravni, real-ekonomski i real-politički okvir za olakšanu vojno-industrijsku saradnju sa Ukrajinom, za njenu ubrzanu ekonomsku i infrastrukturnu obnovu. Nema ništa racionalnije i etičnije od toga.
AUTONOMIJA: Očito i – nerealnije.
ŠUŠNICA: Zato što je EU politički impotentna, previše politički korumpirana i nezainteresovana za zagovaranje i širenje ljudskopravaških, liberalnih i demokratskih vrijednosti. Kako je u prethodnoj deceniji evropska, prije svih njemačka ekonomija posisala demografiju jugoistoka Evrope, Poljske i istoka Evrope, tako će sada posisati i demografiju razorene Ukrajine. Interes EU je da na euro-periferiji daje taman toliko evrointegracijskih povlastica koliko to koristi evropskim ekonomijama. Ni gram više. Kada se EU ovako odnosi prema Ukrajini, koja je strateški, ekonomsko i na svaki drugi način daleko značajnija nego sve zemlje Zapadnog Balkana zajedno, kakav onda odnos treba očekivati prema Bosni ili Crnoj Gori?! Zapadni Balkan je za EU demografski i ekonomski nebitan, i savršeno im je nevažno da li su na vlasti osvjedočeni proruski, ultradesničarski i neliberalni, hibridni režimi ili neko drugi.
Naprosto, EU gleda kako Zapadni Balkan socio-ekonomski propada i ponavlja floskulu da je sudbina i razvoj zemalja u rukama građana i unutrašnjih političkih snaga.
AUTONOMIJA: A nije?
ŠUŠNICA: To je apsurdno i licemjerno, jer su unutrašnji kapaciteti regiona, naročito Srbije, Hrvatske i Bosne ispražnjeni kombinacijom različitih faktora, direktno vezanih za EU, za njen socio-ekonomski uticaj i odnos prema regionu.
AUTONOMIJA: Za što konkretno?
ŠUŠNICA: Za gravitacioni uticaj njemačke i evropske ekonomije na depopulaciju; endemska korupcija pod okriljima kleronacionalističkih desnih politika koje EU toleriše, čak i podržava; decenijsko nebavljanje regionom od strane Brisela i Vašingtona; upliv kineske ekonomije i destabilizirajućeg hibridnog djelovanja Rusije i regionalnih ruskih proksija, prije svega Beograda i Banjaluke, na demokratske, razvojne i evroatlantske procese… Blanko poklonjen tzv. bijeli šengen državama regiona, bez strategije i napora da se podrže demokratska i liberalna stremljenja i ekonomski razvoj u regionu, a da se sankcionišu neliberalne i autoritarne kleronacionalističke politike i militarizacija oslonjena na Rusiju i Kinu su, u kombinaciji sa navedenim faktorima, rezultirali egzodusom stanovništva i nedostatkom kapaciteta u samim društvima da se izbore za nastavak vlastite demokratizacije. Region je možda prije deset godina imao demografski i socio-ekonomski kapacitet da održi liberalni prozapadni politički kurs i optimizam; danas, nakon ere Angele Merkel, zemlje regiona poharane su što neodstatkom radne snage, što korupcijom i organizovanim kriminalom, što propadanjem infrastrukturnih i real-ekonomskih kapaciteta, što enormnim javnim dugovima, što primitivnim ultrakonzervativnim kulturnim ratovima koji se vode protiv progresivnih liberalnih snaga u društvu, što malignim uticajem ruske politike i kineske ekonomije. Dodajmo i globalne krize.
Potvrdilo se da su ekonomski razvoj i insistiranje na ljudskim pravima, liberalnim vrijednostima i demokratiji neraskidivi. Veliki broj evropskih političara tu su determinantu i paradigmu našeg istorijskog trenutka ili zanemarili zarad svojih elitističkih i uskih političkih inteersa, ili pokušali promijeniti na silu bez da su sazreli istorijski uslovi za to. Iako bi većina političke elite u EU voljela da kaže da je sudbina Ukrajine samo u rukama Ukrajinaca, te nastavila “business as usual” uticaj Amerike i stravične implikacije eventualne ruske, makar i djelomične pobjede, ne dozvoljavaju Evropi da se sa nipodaštavanjem gleda na Ukrajinu onako kako gleda na Balkan.
AUTONOMIJA: Da li ovim oslobađate odgovornosti političke elite država Zapadnog Balkana?
ŠUŠNICA: Nikako! Političke elite o kojima govorimo nisu nevine, ali reaguju i adaptiraju se na vjetrove koji pušu iz centara ekonomske i političke moći u Evropi i svijetu, vodeći računa da se očuvaju na vlasti i da zaštite svoje privatne interese. Svakom godinom oligarsi na Balkanu sve su bogatiji, a građani sve siromašniji. Ipak, umjesto bunta i izlaska na izbore, građani regiona glasaju tabanima.
AUTONOMIJA: Što to znači?
ŠUŠNICA: Sve malobrojnije stanovništvo ne može protiv stotina miliona eura privatnog bogatstva elite – govorim o Dodikovom režimu, ili protiv desetina miliona eura koje dolaze iz budžeta susjednih država, kao što je to slučaj u Crnoj Gori. Zato pozivi evropske političke elite građanima regiona da se sami izbore za demokratičniji sistem, ekonomski razvoj, a protiv nacionalizma i korupcije potpuno su odmaknuti od realnosti. Region je i ranije, i to u daleko liberalnijim medijskim i društvenim uslovima, patio od nedostatka demokratskih kapaciteta i svijesti građana o nuždi slobodnog političkog izražavanja volje i reformi, a kamoli sada kada su medijske scene, budžeti i javne institucije država regiona potpuno zarobljeni i privatizirani.
Pritom, ne treba sve države i društva Zapadnog Balkana trpati u isti koš, što je naredni pogrešan pristup regionu karakterističan za EU.
AUTONOMIJA: Što bi bilo ispravno?
ŠUŠNICA: Najteži slučajevi neliberalnih, oligarhičnih zajednica, potpuno zarobljenih korupcijom, svakako su Srbija i bosanskohercegovački entitet Republika Srpska. To su danas jedine istinske proruske i antiliberalne remetilačke, odmetničke tvorevine (rogue state) na Balkanu, čiji uistinu razorni i maligni uticaj na demokratske i euro-atlantske proces u Bosni, Kosovu, Crnoj Gori i donekle u Sjevernoj Makedoniji daleko nadmašuje njihov ukupni ekonomski značaj i veličinu. Koliko godina BiH stagnira zbog entiteta RS i HDZ-a BiH; koliko gubi Crna Gora dok prosrbijanski i proruski proksiji pokušavaju da stave pod svoju vlast i uticaj sve tri grane vlasti, te kulturni i medijski prostor?! Na Zapadnom Balkanu neće biti pomaka bez strateške promjene u ideološkom, ekonomskom i političkom pristupu EU.
Nakon ere odsustva iz regiona, i EU i Zapad moraju shvatiti da je državama i društvima Zapadnog Balkana prije svega potrebna socio-ekonomska obnova i modernizacija, ali uz otvoreno razdvajanje na rogue state, tj. na zajednice ili države pokrovitelje neliberalnih vrijednosti, nestabilnosti i platforme ruskih i kineskih interesa, i na države koje čvrsto stoje uz euroatlantski savez i imaju neophodnu demokratsku većinu orijentisanu ka liberalnim vrijednostima, jačanju demokratskih procesa i institucija. BiH i Crna Gora su države koje imaju proliberalno i pro-NATO orijentiranu većinu građana, koja dijelom ide i linijom etno-vjerskog identita, te je zaista neshvatljivo ponašanje Brisela i Vašingtona koji tu većinu uzimaju zdravo za gotovo i pušu u jedra Srbije kao balkanskog Kaljiningrada. Ključno je da i Brisel i Vašington ekonomsku pomoć i investicije Beogradu agresivnije uslove jasnim i mjerljivim očekivanjima u smislu geopolitičke pozicije Srbije i njenog napretka u demokratskim i institucionalnim reformama i liberalizaciji društva, uz strogu primjenu sankcija za elite i države koji blokiraju ove procese.
AUTONOMIJA: I Vašington i Brisel uporno rade suprotno: podilaze Aleksandru Vučiću, koji ozbiljno detabilizuje region. Zašto to čine?
ŠUŠNICA: Brisel i Vašington zaista tolerišu Srbiji i bh entitetu RS da se tri decenije, skoro bez pauze, ponašaju kao remetilačke zajednice u regionu i Evropi. Odgovor na Vaše pitanje obuhvata kako trenutna politička gibanja i krize u svijetu, tako i istorijsku procese, te tešku istorijsku i (ne)etičku prtljagu koju Evropa i Zapad nose u regionu od raspada i ratova u Jugoslaviji. Ta prtljaga leži prvo u činjenici da su, pristajanjem na entitetsku podjelu BiH i legalizaciju “Republike Srpske”, zapadne demokratije napravile presedan i legitimizirale i legalizirale prvi genocid i etnička istrebljenja u Evropi poslije Drugog svjetskog rata. Ostavljajući RS kao entitet, oni su politički oprostili genocid, politički nagradili za genocid, i to nazvali mirom. Tom entitetskom podjelom omogućili su dalje tinjanje sukoba i polariziranje etno-vjerskih zajednica, u kojima su kleronacionalizmi mogli samo da jačaju; naročito srpski, odnosno hrvatski nacionalizam sa svojim centrifugalnim, separatističkim, odnosno segregacionim tendencijama. Ostavili su entitet RS-a, u kojem je bilo samo pitanje vremena i drugačijih međunarodnih okolnosti da se ponovo ožive ratni i separatistički ciljevi velikosrpskog nacionalizma i ugnjezde ruska meka i ekonomska moć i sigurnosno-obavještajna prisutnost.
Drugo, nakon ratova devedesetih i toliko izrečenih sudskih istina iz Međunarodnog tribunala za bivšu Jugoslaviju u Hagu, zapadne demokratije nisu uskladile svoje pravno-političke definicije agresije i rata protiv BiH, nisu izvršile principjelan pritisak na zvanični Beograd da se suoči sa svojom genocidnom namjerama u ratovima, kao ni sa svojom ulogom pokretača ratova i agresora u Hrvatskoj i BiH i unutrašnjeg agresora na Kosovu. Da su zapadne demokratije na vrijeme postavile Srbiju – definisanu ne kao građane i srpski narod, već kao državu i politički režim – na mjesto koje je zaslužila poslije jugoslovenskih ratova, danas Crna Gora i cijeli region ne bi imali problem zloupotrebe srpske etničke manjine u susjednim državama za destabilizaciju i ugrožavanje njihove suverenosti i demokratskog razvoja. Zapad nije bio dosljedan u ovim pitanjima i danas se ta nedosljednost ustvari preliva u političke i vojno-sigurnosne krize u Bosni, na Kosovu, Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji. A generator je isti kao i prije trideset godina. Zapad je dao previše prostora Srbiji kao državi i kao društvu da sazre, da se suoči sa istinom koja čami u beogradskim arhivima, sa svojom nečasnom i osvajačkom ulogom.
AUTONOMIJA: Kako je Srbija iskoristila prostor o kojem govorite?
ŠUŠNICA: Nažalost, osim manjeg dijela intelektualne i političke elite, većinska Srbija nije iskoristila taj prostor. Sva otvorena pitanja i najkritičniji problemi u regionu, sa čijim posljedicama se i Zapad suočava, vuku se iz devedesetih – od invazije Srbije na svoje susjede u cilju rješavanja tzv. “srpskog pitanja”, kojeg ni tada nije bilo, baš kao što ga nema ni sada. Ipak, zvanični Beograd tri i po decenije neumorno fabrikuje priče i laži o “ugroženosti Srba i srpske crkve” i o ”srpskom pitanju”.
“Srbija do danas nije prihvatila suverenost BiH kao činjenicu. I neće nikada! Kao što neće nikada priznati nezavisnost Kosova”
Također, jedan od važnijih razloga velikog praga tolerancije Brisela i Vašingtona na nestabilnosti koje generira zvanični Beograd leži u činjenici da je Beograd u proteklih dvije decenije uložio ogroman politički napor i milijarde eura u lobiranje, dezavuisanje i laganje zapadnih vlada, u izbjegavanje vlastitih međunarodnih obaveza, u skrivanje svoje agresorske uloge u jugoslovenskim ratovima i genocidu, u skrivanje ratnih zločinaca. Ogromne resurse je trošio i danas ih troši da u UN i drugim međunarodnim forumima, te zapadnim vladama, elitama i javnosti nametne svoje mitomanske i propagandne narative o prirodi i karakteru ratova devedesetih, o tobožnjoj ugroženosti Srba svih, svuda i uvijek; o svom tobožnjem istorijskom pravu na Kosovo, o tobožnjem istorijskom pravu RS da postoji, iako je nastala kao produkt agresorskog rata i genocida.
AUTONOMIJA: Ne zaboravite ”istorijsko pravo” Srbije na Crnu Goru. Pogledajte samo srpske udženike istorije – djecu truju gnusnim lažima i falsifikatima?
ŠUŠNICA: Naravno. Ogromna energija troši se kako bi se revidirala i falsifikovala istorija, kako za domaću publiku i učenike, tako i za međunarodnu javnost. U Srbiji i njenim trabantima falsifikovanje istorije postala je državna ideologija; Crkva Srbije postala je državna crkva, te paradiplomatski, parasigurnosni i propagandni servis, a agresivno svetosavlje državna religija. Ogromni resursi se u Beogradu troše na strategiju stvaranja imidža države Srbije i njene politike kao evropske i neutralne, okrenute Zapadu, mirnodopske, objektivne, pravedne, zaokupljene sobom i sopstvenim napretkom, dok svi real-politički pokazatelji govore o militarizaciji i naoružavanju Srbije uglavnom ruskim i kineskim sistemima, o dubokoj energetskoj, vojnoj i političkoj zavisnosti i marionetskom položaju Beograda i njegove elite prema Moskvi, o dubokoj prožetosti Srbije ruskim i kineskim sigurnosno-obavještajnim strukturama i tehnologijama , kao i o dubokoj rusifikaciji i antiamerikanizaciji srpskog nacionalizma i uopšte kulturnog i javnog prostora. Srbijansko društvo danas je kudikamo radikalnije nego krajem osamdesetih i početkom devedesetih.
AUTONOMIJA: Kako na agresiju Beograda danas odgovaraju prozapadne, demokratske snage u BiH, na Kosovu, u Crnoj Gori? Ima li odgovora?
ŠUŠNICA: Umjesto da jačaju suverenističke političke, sigurnosne i kulturne institucije i narative, vlastite ekonomije i naučno-tehnološke kapacitete, umjesto da stvaraju regionalni strateški blok pro-NATO i prozapadnih država, snage o kojima me pitate, brzo su podlegle slatkim strastima vladanja i odgađanju ključnih institucionalnih i demokratskih reformi. Pritom, olako su ulazile u neprincipjelne razgovore i dogovore sa nacionalističkom elitom u Beogradu. Istovremeno, države i društva čiji je unutrašnji suverenitet, pa i opstanak, duboko ugrožen od strane politike zvaničnog Beograda, nisu se baš pretrgle da ulože napora i novca u lobiranje i zagovaranje u svjetskim metropolama i međunaordnim forumima.
BiH i njen suverenitet dugo su uživali naklonost jedne generacije intelektualne i političke elite Zapada, koja je na svom polaganom odlasku, ali nijesu ulagali u proces lobiranja. Istovremeno, samo za jednu odluku međunarodnih faktora, a to je povlačenje stranih sudija i tužilaca koji su pružali međunarodnu krivičnopravnu pomoć Tužilaštvu i Sudu BiH u procesuiranju organizovanog i internacionalnog kriminala, Dodik je potrošio blizu 20 miliona eura. I uspio se nametnuti. Crna Gora se oslanjala na činjenicu članstva u NATO savezu, što je jak adut onoliko koliko je jak NATO savez.
Režimi u Srbiji i RS su za svoju antiliberalnu i antizapadnu politiku u Rusiji i Kini lako našli međunarodne pokrovitelje, zaštitnike ili saveznike.
AUTONOMIJA: Kako?
ŠUŠNICA: Igrajući na kartu islamofobije, neofašizma, revizionizma i antiimigracionog desničarenja, lako su našli razumijevanje u Orbanovom režimu i desničarskim partijama i vladama u Italiji, Austriji, Francuskoj, Njemačkoj, Grčkoj, Slovačkoj i drugdje. Pansrpska državna ideologija i politika postali su miljenici i ikona najradikalnijih ultradesničara, neonacista i teoretičara zavjere u Evropi, Rusiji i Americi – od Marka Štejna, preko Brejvika, do Aleksandra Dugina. Na kraju, velikosrpski kleronacionalizam je, kada je riječ o razaranju BiH, ponovo našao saveznika u hrvatskom kleronacionlaizmu, ali i veliko razumijevanje slovenskih desničara. Srbija je godinama podržavala režim Gruevskog u Makedoniji i branila ga do posljednjeg, jer su im se stavovi i vizije o Kosovu, Albancima, Bugarima i liberalnim vrijednostima savršeno poklapali. Koristeći eho nekadašnjih pokreta nesvrstanih i Jugoslavije, ali i uz pomoć Kine i Rusije, Srbija je sa ograničenim uspjehom lobirala među afričkim i azijskim državama. Istovremeno, Srbija se uspjela probiti na peto mjesto na Balkanu po ulaganju u vojsku i vojnu industriju i ukupnim vojnim potencijalom, iza Turske, Grčke, Rumunije i Mađarske i u ravan sa Bugarskom. A taj proces nije prošao bez približavanja vladama na Zapadu, najviše Francuskoj i Njemačkoj, čije je letjelice i oružje kupovala. Niti je to prošlo bez otvaranja prostora za uticaj kod vlada koje kupuju srbijansko oružje, poput Ujedinjenih Arapskih Emirata, Saudijske Arabije, Turske, Azerbejdžana, Bugarske, Kipra i Alžira. To je sve impozantno za jednu od najsirommašnijih, infrastrukturno najzaostalijih i najbrže demografski opadajućih zemalja u Evropi. To bih nazvao državno sponzorisanim fanatizmom.
Pitali ste me šta su na tom planu radile prodemokratske i prozapadne snage u Crnoj Gori, Bosni, Kosovu i Sjevernoj Makedoniji.
AUTONOMIJA: Ponavljam pitanje.
ŠUŠNICA: U usporedbi sa Srbijom – praktično ništa. Zašto bi nekom u Briselu bilo preče očuvanje suverenosti, nezavisnosti, multietničnosti, multikonfesionalnosti i liberalnih vrijednosti u Crnoj Gori nego nekom u Podgorici? Isto pitanje se može postaviti i Bosancima i Hercegovcima, pogotovo u Federaciji BiH.
AUTONOMIJA: ”Produktivan razgovor sa Aleksandar Vučić danas. Razgovarali smo o važnosti našeg bilateralnog partnerstva i kontinuiranoj posvećenosti Srbije evropskim integracijama i regionalnom miru i stabilnosti”, napisao je nedavno na Tviteru američki državni sekretar Entoni Blinken. Slične poruke šalje ambasador SAD u Beogradu Kristofer Hil. Zar ove neistine ne demorališu i to malo prozapadno orijentisanih snaga ne samo u Stbiji, nego i u zemljama Zapadnog Balkana?
ŠUŠNICA: I gospodin Hill i gospodin Blinken znaju da to što izgovaraju nije istina. S jedne zapadne strane, posebno sa strane američke diplomatije, svjesni su koliko je režim, crkva i društvo u Beogradu duboko u ruskim rukama, te koliko se srbijanski režim, sa ili bez pomoći ruskih struktura, usidrio u BiH, na sjeveru Kosova i u Crnoj Gori, i to na pozicijama sa kojih zvanični Beograd, kada i gdje god zaželi, može eskalirati krizu i pokrenuti lanac nasilja u regionu. Svjesni su i da su brižno odgajan radikalizam, rusofilija i militarizam među mlađom generacijom i radikalskom većinom u Srbiji veoma zapaljivo gorivo i da je Srbija, uz pomoć Rusije i Kine, izgradila solidan protivvazdušni i odbrambeni potencijal zbog kojeg Beograd osjeća dodatnu sigurnost i ima viši prag tolerancija na rizikovanje u međunarodnim odnosima. Sjetite se samo demonstracije vojne sile na liniji kontakta srbijanske vojske i NATO saveza prošle godine. Nije to samo pitanje ko je na čelu Srbije, već i stanja cjelokupnog aparata sile i društva koje je u snažnim kandžama rusofilskih desničara, agenata i Crkve Srbije. I to se dalje proteže na entitet RS.
“Pansrpska državna ideologija i politika postali su miljenici i ikona najradikalnijih ultradesničara, neonacista i teoretičara zavjere u Evropi, Rusiji i Americi”
Scenario u kojem srbijanske strukture eskaliraju krizu koja preraste u oružano nasilje npr. na istoku BiH, na sjeveru Kosova ili sjeveru Crne Gore, a koje će Dodikov režim i Rusija podržati na sve moguće načine, bio bi ozbiljana udarac kredibilitetu NATO saveza i zapadnih demokratija. A niko ne može predvidjeti kako bi se takva eskalacija završila. Ocjene da je Srbija izolovana, da je okružena članicama NATO-a, da su Srbi demografski i ekonomski preslabi da ratuju, posebno da nema ko da ratuje, veoma su proizvoljne.
AUTONOMIJA: U kojem smislu su proizvoljne?
ŠUŠNICA: Bez obzira na medijsku sliku o snazi, odlučnosti i jedinstvu NATO saveza, taj savez pati od ozbiljnih problema i, da nema Amerike, raspao bi se. Upravo najklimaviji dio NATO-a je ovaj balkanski klin između centralne i južne komande NATO-a, kojeg čine Srbija, entitet RS, proruski i prosrpski proksiji u regionu. Evropski dio NATO saveza je svu svoju slabost pokazao upravo pred drugu rusku invaziju na Ukrajinu i svi se sada pitaju zašto se Ukrajina nije na vrijeme pripremila uprkos američkim informacijama i dokazima da se sprema invazija. Mislim da je pravo pitanje zašto evropske članice NATO-a, kada su već imale iste ako ne i mnogo bolje dokaze o predstojećoj ruskoj invaziji od Kijeva, makar dva mjeseca unaprijed nisu pripremile mehanizme vojno-tehničke pomoći Ukrajine i pozadinsku logistiku za dostavu protivvazdušnih i drugih oruđa; zašto nisu podigle kapacitete vojne industrije za povećanu porizvodnju ili preduzele druge mjere odvraćanja Moskve.
AUTONOMIJA: Čekajte, hoćete da kažete da…
ŠUŠNICA: Hoću da kažem da je režim u Srbiji, u savezništvu sa Rusijom i Kinom, stvorio ozbiljan ucjenjivački potencijal prema Zapadu. Zapadne diplomatije uvjerene su da će region izbjeći novo nasilje ukoliko budu podilazili i popuštali Srbiji i njenim trabantima, proglašavali je “faktorom stabilnosti” i “posvećene miru”, te da će dobiti na vremenu kako bi Beograd počeli okretati ka zapadnim strukturama. Srbija, njen vođa i njene propagandne i sigurnosne strukture manifestuju fanatizam i neurevnoteženost u vanjskopolitičkim i regionalnim odnosima, što evropske adrese tolerišu.
Obećavajući, drsko lažući i provocirajući, zvaničnom Beogradu uspjeva da dezavuiše dio zapadnih diplomatija pričama da je spreman da rješava goruća politička i sigurnosna regionalna pitanja poput Kosova i separatizma RS. Sjetite se onog ruskog boršča u Njujorku. Pored toga, inicijativom Otvoreni Balkan Srbija se predstavlja i nameće kao konstruktivni igrač, dok dnevno proizvodi vanredno stanje i gigbajte dezinofrmacija ne samo u Srbiji radi očuvanja vlasti, već i u regiji. Nažalost, uspjeva im da nametnu svoj narativ i postignu da zapadne demokratije danas uopšte ne pitaju Srbiju “šta to radite sada” i “šta ste to radili devedesetih” po regionu. Nema tu puno sentimenta prema Srbiji; riječ je o interesu i lobiranju.
AUTONOMIJA: Za što sve danas Srbija lobira?
ŠUŠNICA: Pored onoga što sam rekao, Srbija provodi lobističke kampanje kriminalizacije i dehumanizacije Bošnjaka, Crnogoraca i Albanaca, kojima prve portretiše kao islamske fundamentaliste i korpus u kojem uspijeva ekstremizam i terorizam, a druge i treće kao krimnalce i primitivne nacionalističke ekstremiste. I oba im narativa prolaze što zbog novca, što zbog neznanja, što zbog već razvijenih islamofobnih sentimenata i stavova unutar desne političke elite i javnosti na Zapadu. Vidjeli smo da pojedini čak liberalni intelektualci sa Zapada – konkretno profesor Edward P. Joseph sa John Hopkins univerziteta u Americi – prebacuju Bošnjacima zato što su većina u BiH, postavljajući ih u istu ravan sa „hrvatskim separatizmom“ i srpskom nespremoću „za prihvatanje trajnosti i održivosti bosanske države“. Kao ključan problem BiH stavljaju bošnjački “demografski oportunizam”.
AUTONOMIJA: Šta to znači?
ŠUŠNICA: Možda ih je trebalo još pobiti da ne bi bilo problema “demografskog oportunizam”? Ovdje, dakle, nije kriv onaj koji je proveo genocid, već onaj koji je i ranije bio većina i koji bi bio i veća većina da ih se nije pobilo i prognalo širom planete. To je gnusno, amoralno i neutemeljeno, ali to je ta kombinacija lobiranja, nametnutih dehumanizirajućih i prosrpskih narativa i postojeće islamofobije.
Dio odgovora zašto Zapad toleriše agresivno ponašanje Srbije u regionu leži i u neosvještenosti, lijenosti i nesposobnosti onih zajednica i država koji su žrtve zvaničnog Beograda da artikullišu svoje politike i razviju kontramjere i kontralobiranje.
AUTONOMIJA: Otvorenim Balkanom se, kažete, Srbija Zapadu predstavlja kao konstruktivni igrač. Čiji je to projekat?
ŠUŠNICA: Otvoreni Balkan je proces pod ruskim i kineskim pokroviteljstvom, a u izvedbi Beograda. To je proces potpuno izlišan i paralelan sa već sličnim postojećim procesima povezivanja zemalja Zapadnog Balkana u sklopu njihovog pridruživanja EU. Svrha mu je stvaranja zone ruskog i kineskog ekonomskog uticaja, koji bi se vezao na Atinsku luku Pirej – inače u kineskom vlasništvu – i energetsku infrastrukturu kojom se dotiču ruski energenti na Balkan. No, rat u Ukrajini, pandemija kovida, te ekonomski problemi i unutrašnja previranja u Kini i kriza oko Tajvana ovu su inicijativu bacili na marginu. Mislim da američka diplomatija na Balkanu, naglo prenuta iz zimskog sna, pokušava da se uhvati za nešto izgrađujući novi pristup Srbiji. Pored ostalog, uhvatili su se da verbalno podrže Otvoreni Balkan, podilazeći Beogradu, ali da ništa u to ne investiraju. Novi američki diplomatski pristup Zapadnom Balkanu djeluje nešto sofisticiranije i mislim da se u nedostatku boljih ideja svodi na kombinaciju starih i novih metoda.
AUTONOMIJA: Kojih?
ŠUŠNICA: Tretiraj Srbiju i Srbe kao odlučujuće faktore, što je već viđeno, i polako ih odvajaj od ruskog zagrljaja, uz nadu da će Srbi i Srbija, jednom kada smanje uticaj Rusije i Kine, moći u najmanju ruku biti pacifizirani, a u najbolju čak biti u NATO-u i igrati ulogu američkog oslonca u regionu. Osobno, mislim da i gospodin Eskobar i gospodin Hill “džaba kreče”, kako se to kaže u našim krajevima.
AUTONOMIJA: Znači li to da ne vjerujete u francusko-njemački predlog srpsko-kosovskog sporazuma?
ŠUŠNICA: Francusko-njemački prijedlog obična je paralaža. Režim, vojno-sigurnosni aparat i što je najvažnije – Crkva Srbije i većinsko društvo u Srbiji, nikada neće pristati na te uslove. Zvanični Beograd neće potpisati učlanjenje Kosova u UN i u drugim međunarodnim forumima, jer je takav potpis ravan potpisu zvaničnog Beograda o priznavanja državnosti i nezavisnosti Kosova. I nije riječ o tome da Beograd želi nešto dobiti zauzvrat poput zajednice opština sa srpskom većinom.
AUTONOMIJA: Nego?
ŠUŠNICA: Beograd i Rusija ne žele normalizaciju odnosa, stabilne i uređene odnose, niti od UN-a priznatu granicu između Kosova i Srbije. Srbija će minirati ovaj sporazum, jer je to dugoročno u interesu i Beograda i Moskve. Zapad za sada nema ni ekonomskih, još manje vojnih mehanizama da natjera Srbiju na potpis ovog ili bilo kojeg drugog sporazuma koji definitivno normalizira odnos dvije države. Nema tih sankcija koje mogu naštetiti većinskoj Srbiji. Zato Zapad titra oko Srbije, toleriše njihovo agresivno uzurpiranje suvereniteta susjednih država; zato podržava njihove floskule i laži. Izgleda da je na Balkanu potrebno da na Kosovu, sjeveru Albanije i u Makedoniji 1912/1913. napravite genocid, zatim elitocid 1918/1928. u Crnoj Gori, pa opet genocid u BiH 1992-1995 i to prikažete kao borbu za slobodu ili ujedinjenje, pa će vas tek onda svi uzeti za ozbiljnog partnera i faktor mira i stabilnosti u regionu.
Putinov režim ne mari za međunarodno pravo i to što se poziva na slučaj Kosova kako bi argumentovao tobožnje proglašenje nezavisnosti pobunjeničkih tvorevina u Donjecku i Luganjsku, ne znači da pristaje na uređene odnose između Srbije i Kosova. Nestabilnost i zamrznuti konflikti na Balkanu strateški su cilj Moskve, koju najmanje zanima šta piše u Briselskom ili nekom budućem sporazumu. Moskva i Srbija će podržati svaki sporazum sa Kosovom koji je nedovršen i koji ostavlja vrata za različita tumačenja, za negiranje nezavisnosti i suverenosti Kosova. Iako je, kao učesnica u međunarodnom sukobu u BiH, bila i potpisnik Dejtonskog mira, Srbija do danas nije prihvatila suverenost BiH kao činjenicu. I neće. Nikada!
AUTONOMIJA: Zašto?
ŠUŠNICA: Zato što je za većinsku Srbiju entitet Republika Srpska dio Bosne. Ali – srpske Bosne.
(portal Autonomija)
Intervju je deo projekta “Analiza antizapadnih narativa u Srbiji” koji sprovode Nezavisno društvo novinara Vojvodine i portal Autonomija. Projekat je podržala Ambasada SAD u Srbiji.
