BEOGRAD, 12. oktobra 2022. – Bivši radijski novinar, dokumentarista i publicista iz Banjaluke Borislav Boro Glišić danas je u Kući ljudskih prava predstavio svoju knjigu Njemački ratni izvještaji iz National Archive Washington (NAW) o: partizanima (NOV), četnicima (JVUO), NDH formcijama i muslimanskim milicijama, kako stoji u podnaslovu.
Boro Glišić, istaknuti novinar i publicista iz Banjalike, rekao je na promociji novinar i publicista Zlatoje Martinov, sakupio je nemačke ratne dokumente zaplenjene od strane saveznika nakon pobede nad Hitlerom i ulaska u Berlin, a koji se odnose na ratne prilike u Jugoslaviji 1941-1945, te od njih napravio knjigu.
Ova knjiga nesumnjiv je odgovor savremenim revizionistima novije istorije jugoslovenskih naroda koji već tri decenije pokušavaju da uprošćenom i ostrašćenom ideološko-propagandnom matricom prikažu saradnike okupatora kao antifašiste i oslobodioce, a da stvarne antifašiste i oslobodioce naših naroda i narodnosti, partizane odnosno Narodnooslobodilačku Vojsku Jugoslavije – prikažu kao „izdajnike nacionalnih interesa“. Dokumenti, dati uporedo na nemačkom jeziku i u prevodu na srpskohrvatski jezik, činjenično pobijaju takve tvrdnje savremenih nacionalistički orijentisanih istoričara-revizionista.
Dokumenti su u knjizi klasifikovani u tri celine: 1) nemački dokumenti o partizanima (NOVJ); 2) Nemački dokumenti o četnicima (JvuO) i 3) nemački dokumenti o ustašama odnosno formacijama Nezavisne Države Hrvatske uključiv i pripadnike kvislinških muslimanskih jedinica kao „cvijeta hrvatstva“.
Već iz prvog seta dokumenata posvećenih partizanskim akcijama u NDH počev od 1941. godine vidljivo je koliko je nemački okupator uznemiren zbog sve jačih partizanskih napada na nemačke vojne efektive, na ustaške posade, na diverzije transportnih komunikacija (miniranje pruga i mostova) koje su imale za cilj kontinuelno onesposobljavanje vojne snage kako okupatora tako i ustaša odnosno otežavanja doturanja ratnog materijala i namirnica. Tako se u jednom izveštaju pominje ozbiljan partizanski napad na područje Jasenovca u noći između 30. i 31. decembra 1941. godine kojom prilikom je osvojena Gradina, a više puta pogođena i oštećena železnička stanica Jasenovac. Tokom 1942. godine ustanak protiv okupatora i ustaša dobija sve veće razmere pa nemački dokumenti beleže izuzetno veliku i, za njih, sve više zabrinjavajuću aktivnost partizanskih jedinica. U avgustu 1942. godine 4. Kordunaška udarna brigada oslobodila je ustaški dečji logor u Jastrebarskom i spasila 727 dečaka i devojčica pohvatanih u nemačko-ustaškim operacijama na Kozari i tom prilikom nanela ustašama velike gubitke u ljudstvu i vojnoj tehnici. Isto tako 24. aprila 1943. izvršen je uspešan napad na ustaški logor u Prijedoru kojom prilikom je oslobođeno 120 zarobljenika.
Koliko su partizanske jedinice nanosile teške udarce nemačko-italijanskom okupatoru kao i ustašama svedoče redovni nemački izveštaji komandujućeg generala u Hrvatskoj Gleza fon Horstenaua upućivani nemačkom komandantu Jugoistoka u Solunu. U njemu se taksativno nabrajaju svi oružani napadi na nemačke i ustaške jedinice, prekidanje komunkacionih kanala za snabdevanje putem rušenja mostova i miniranja pruga i iznenadnim oružanim zaprečavanjem puteva. „Ova komunistička opasnost“ veli se u jednom takvom izveštaju „već odavno je postala i politički problem kome se hrvatska vlast suprotstavlja potpuno bespomoćno. Opasnost koju ova raspoložena za napad dobro organizovana komunistička država predstavlja za nas Nemce, Italijane i ustašku vlast, očigledna je i jasna.“
Množina nemačkih izveštaja koja se odnosi i na sledeće dve ratne godine opisuje tešku situaciju i nesposobnost ustaške države i ustaških vlasti da se odupru partizanima. Pominje se oslobađanje Bihaća s jeseni 1942., i formiranje velike slobodne partizanske teritorije poznate i kao Bihaćka republika koja je zahvatala prostor od nekih, po nemačkim procenama, 20.000km2 (250km x 80km), potom oslobođenje Jajca gde je 1943. godine održano Drugo zasedanje AVNOJ-a i praktično udareni temelji nove Jugoslavije, nemački plan napada na Drvar maja 1944. godine i neuspešna desantna akcija hvatanja maršala Tita i sl.
Martinov: Četnicima i ustašama nisu bili neprijatelji Nemci nego partizani
U nemačkim izveštajima se četnici koji su delovali u tadašnjoj NDH (Hrvatskoj i Bosni) pominju isključivo kao saradnici i partneri u borbi „protiv komunista“, a nikada kao protivnici. Isto tako autor knjige navodi i dokumente iz kojih se belodano vidi vojna saradnja ustaša i četnika protiv „zajedničkog neprijatelja“ a to nisu ni Nemci ni Italijani kao okupatori, već partizani. Gotovo sve četničke jedinice bilo pod komandom Dangića u istočnoj Bosni, ili pop Đujića u Dalmaciji, odnosno Keserovića, Drenovića i drugih u Bosanskoj krajini, pokoravale su se okupatorima Nemcima i Italijanima, od njih primali naoružanje, municiju, hranu, i ostalu logističku podršku, a sve u cilju borbe protiv NOVJ. Sve njih objedinjavao je štab Draže Mihailovića i svi četnici su bili stavljeni pod njegovu komandu. Dok npr. Dangić i Đujić otvoreno vojno sarađuju sa okupatorom, prvi sa Nemcima, drugi sa Italijanima, Uroš Drenović se zaklinje na vernost Poglavniku i zajedno sa ustašama se bori protiv onih koji se bore za slobodu svoje zemlje. Ta ustaško-četnička vojna koalicija nije bila samo „neprincipijelna“ nego je predstavljala i neku vrstu političko-vojnog „protivprirodnog bluda“.
Sličan je odnos četnika i Nemaca i u okupiranoj Srbiji. Iako u jesen 1941. godine nakon sporazuma Tito-Draža Mihailović, počinju zajedničke operacije protiv nemačkog okupatora i kvislinške Nedićeve vlade, već u novembru Draža Mihailović sporazum krši i traži nemačku podršku za „borbu protiv komunista“. Četnička izdaja, „nož u leđa“ partizanima, koštala je života mnoge rodoljube i borce protiv okupatora. Tako je na prevaru jedna četnička patrola uhvatila visokog partizanskog funkcionera Ratka Mitrovića, predala ga nemačkim vlastima koje su ga 7. decembra 1941. godine obesile na glavnom trgu u Čačku.
Kada su partizanske jedinice preko Crne Gore i Sandžaka 1944. godine prodirale u Srbiju bio je to znak ne samo okupatoru nego i njihovom domaćim slugama (ljotićevcima, nedićevcima i četnicima) da se ujedine. Iako su nakon ubistva šefa Nedićevog kabineta pukovnika Masalovića marta 1944. godine od strane četničke zasede, odnosi četničke komande sa Nedićevom vladom bili zategnuti, ipak u leto iste godine, DM četnici potpisuju sporazum upravo sa Nedićem i Nemcima o odupiranju nastupajućoj Crvenoj armiji i snagama NOVJ koji lagano prodiru u Srbiju nakon političko-vojnog preokreta u Rumuniji i Bugarskoj i priključenja ovih država antifašističkoj koaliciji. Tako je avgusta 1944. godine došlo do sporazuma između Nedića i Draže Mihailovića. Tom prilikom kako vidimo iz dokumenata, Mihailović je ponudio da celinu svojih snaga u Srbiji stavi pod nemačku komandu. U tom kontekstu treba gledati i na toliko puta od strane današnjih (veliko)srpskih istoričara operaciju „Halijard“ (Halyard) odnosno „spasavanje američkih pilota“ od strane četnika. Opunomoćenik nemačkog ministra spoljnih poslova Nojbaher, uputio je prvih dana septembra 1944. svog pomoćnika pukovnika Štrekera u štab Draže Mihailovića kod koga se u tom trenutku nalazio Britanac, pukovnik Mek Dauel, kako bi se sa Britancem i Dražom Mihailovićem postigao sporazum o bezbednom povlačenju nemačkih trupa ka zapadu s obzirom na opasnost od nadiranja Crvene armije i partizanskih jedinica; dakle praktično zahtevano je da četnici ulaskom u borbu sa partizanima, ako već ne zaustave, a ono barem da uspore njihovo nadiranje, a zauzvrat Nemci neće praviti pitanje oko spasavanja američkih pilota. Sporazum sačinjen u Pranjanima je i realizovan i to pročetnički ideolozi i novoistoričari uzimaju kao „veliki antifašistički četnički poduhvat“ što prema raspoloživim dokumentima nikako ne odgovara istini.
Sve navedeno u ovoj recenziji samo je maleni deo onoga što ova knjiga dokumenata sadrži. Ne postoji nijedan drugi razlog zbog kojeg bi nemački komandanti kako oni u Srbiji tako i u NDH, Titove partizane apostrofirali kao glavne i najopasnije svoje neprijatelje, osim jednog jedinog – partizani to jesu uistinu bili. O četnicima ima u nekim dokumentima doza izvesnog nemačkog podozrenja u njihovu vernost u pogledu saradnje, čak i onda kad su se sami bestidno nudili Nemcima. Ipak u trenucima kad je to potreba zahtevala, Nemci su itekako koristili tu njihovu poniznost šaljući ih u borbu protiv partizana. Draža Mihailović, po bekstvu iz Srbije (pobegao je pred naletom Crvene armije i jedinica NOVJ sa svojim jedinicama u Bosnu, dakle formalno na teritoriju NDH, 30. septembra 1944) nanovo se nudio Nemcima što pokazuju dokumenti grupe armije „F“ (npr. dok. br. T311 roll 195, F-343) i zajedno sa ustašama vodio borbe protiv jedinca NOVJ sve u cilju omogućavanja grupi armija „E“ da uspostavi vezu između Sarajeva i fronta u donjem toku reke Drine.
Nemački ratni dokumenti o ustaškim formacijama i formacijama muslimanske milicije, pak, govore kao o vernim saveznicima, ali ih vrlo često izlažu i kritici zbog preteranih zločina i vojničke nesposobnosti da se ozbiljnije suprotstave partizanskim jedinicama NOVJ.
I dok je danas u Hrvatskoj postalo jasno da se ustaštvo ne može braniti sa „antifašističkih“ pozicija (tu se traže druga „rešenja“ poput onih o „samobitnosti hrvatske države“ bez obzira ko im je tu državu darovao), u Srbiji je, na žalost, četništvo odlukom srbijanskog parlamenta (2006) izjednačeno sa partizanskim oslobodilačkim pokretom. Nakon tog čina, još više je u najnovijoj srpskoj istoriografiji četništvo apostrofirano kao „antifašistički pokret“ , a sam Draža Mihailovič slavljen kao „prvi gerilac u Evropi“, što je ušlo čak i u školske udžbenike.
Tu sramnu parlamentarnu odluku kao i isto tako sramno preinačavanje istorijske istine od strane novoistoričara, ova knjiga će na najbolji način demaskirati. To demaskiranje je samo prvi korak koji neinformisanu javnost u Srbiji vodi ka spoznaji istine. To je dug i težak proces, ali izvestan. Jer istina je kao i pravda – spora, ali dostižna, rekao je Mrtinov.
Peti oktobar slavan, Sutjeska i Neretva – bruka
Predsednik Saveza antifašista Srbije, Aleksandar Kraus je mišljenja da su mnogi obavešteni o saradnji četnika, nedićevaca i ljotićevaca, ustaša… sa okupatorom, ali da ova knjiga daje “izvor prvog reda” i da je “dragocen materijal, posebno za mlađe generacije koje o tome znaju veoma malo ili gotovo nošta”.
Kraus je za ovu promociju pozvao mnoge srpske istoričare (Dubravka Stojanović, Srđan Milošević…) ali se, pod izgovorom da je za njih Drugi svetski rat završen, nisu odazvali. On je istakao da je “revizija istorije traje” i da su dokumenti iz Glišićeve knjige sa dokumentima iz vašingtonskog arhiva posebno važn radi pojašnjenja ko je i kada sarađivao sa okupatorom.
On je rekao da su ovu temu obrađivali mnogi, navodeći Dedijerov dnevnik, Memoare Miloša Minića, Koče Popovića, Gojka Nikoliša, Joze Tomaševića, Ficroja Maklina, knjigu Vlatka Velebita, navodeći da je problem “što na dnevnoj bazi imamo posla sa potpunim lažima”, rekao je Kraus, navodeći jednu izjavu političara Velimira Ilića koji je za Petooktobarsku pobunu kazao da je nešto najslavnije posle Kosovske bitke, a da su neprijateljske ofanzive Sutjeska i Neretva – bruka. Kraus je istakao da doumenti u Glišićevoj knjizi “pkrivaju sve” i da je srpskom društvu “koje sve više tone u fašizam” potrebna nova antifašistička platforma.
Glišić: Njemci su četnicima davali municiju
Iako je pravnik Glišić se “zbog nevjerovatne količine laži” prihvatio rada na ovoj knjizi u kojoj je hronološki izneo dokumenta koji treba da otkriju te laži. On je pomenuo dva dokmenta o napadu Nemaca na Jasenovac.
Glišić kaže da se četnici Draže Mihailovića “do novembra 1491. godine mogu smatrati antifašistima ali ne i posle toga kada su se stavili na uslugu okupatorima, boreći se “protiv komunista i partizana”. U knjizi, kazao je Glišić, imate dokumente o pomaganju četnika od strane Nemaca u municiji, kao i o nemačkim dokumentima o napadu partizana na ustaški logor Jasenovac u noći između 30. i 31. decembra 1941. godine.
“Imate i dokumente o napadima na rudnik Ljubija, veoma kvalitetan, koji je odvožen u Linc gdje se proizvodilo oružje za nemačku vojsku. Imate i dokument o potpisanom Sporazumu sa NDH (Nezavisna država Hrvatska – p.a.) od 27. aprila 1942. godine i pomenuo Uroša Drenovića “koji je bio ustanik, ali kada su došli Italijani njega su privukli makaroni i postaje nemački sluga”.
Veljanovski: Mi smo već duboko u fašizmu
Govoreći o reviziji istorije potpredsednik Građanskog demokratskog foruma, prof. Rade Veljanovski je rekao da je “ovo što sada imamo strašno” i istakao da smo već sada duboko u fašizmu jer “fašizam je prenaglašeni nacionalizam”.
On je apostrofirao da je revizija istorijskih događaja dugo već prisutna u Srbiji i da imamo “selektivnost o dešavanjima iz 90-ih godina prošlog veka”.
“Svi pominju recimo Oluju, ali ne i ono što je bilo pre toga (balvan revolucija) i sve što je dovelo do Oluje”, rekao je Veljanovski, ističući da građani Srbije ne shvataju mnogo toga kada je u pitanju (“Čemu zalaganje za formiranjem Zajednice srpskih opština ako je Kosovo u sastavu Srbije?”). bivša južna srpska pokrajina.
Događaj je bio nezanimljiv za beogradske medije, jer ga je ispratio samo jedan novinar. Bivši pripadnik Jugoslovenske narodne armije (JNA), penzionisani pukovnik predložio je da se ova knjiga štampa u 100.000 primeraka, ne znajući da se njene promocije nije prihvatila jedna boračka organizacija.
Dragan Banjac
