Saša Ilić
Kada je nestao Dan oslobođenja Beograda – 20. oktobar? Da li se to dogodilo između sajma ludaja i svečanog otvaranja nezavršene stanice Prokop? Ko je doneo odluku da se čitava jedna povest izbriše? Koji su bili mehanizmi za brisanje jednog takvog datuma u živom sećanju Beograđana kako bi se na njegovo mesto „ugradila“ bezoblična naprednjačka fraza o danima slobode? Šta uopšte znače dani slobode u diskursu političke elite koja je stasavala na Megatrendu? Šta ta fraza znači u rečniku predsednika Aleksandra Vučića, koji je za jedanaest godina vladanja uspeo da oko sebe okupi sve što četnički misli i bivstvuje, bilo da se radi o osuđivanim ratnim zločincima koji sede u najvišim političkim telima njegove stranke, ili o satelitima četničke političke misli oko premijerke Ane Brnabić? Teško je reći. Uglavnom, danas su na sceni Dani slobode, kao surogat stvarne povesti. Kao proteza koja treba da sakrije ozbiljan nedostatak u memoriji ovog grada.
Prvo ozbiljno pomeranje proslave Dana oslobođenja Beograda dogodilo se 2014. usled usaglašavanja politike Srbije sa Rusijom, nakon aneksije Krima, kada je Vladimir Vladimirovič Putin posetio Beograd 16. oktobra, zadržao se tu pola sata, pozdravio vojni defile i otputovao dalje. Nakon te godine, vlast u Beogradu počinje svoju operaciju brisanja povesti, potiskujući sećanje na ishod Drugog svetskog rata i aktivirajući tekovine Prvog svetskog rata, kao i ratova devedesetih. U tom smislu, moguće je pratiti zamagljivanje značaja 20. oktobra i potenciranje 1. novembra kao Dana oslobođenja prestonice u Prvom svetskom ratu. Ključni čovek u toj operaciji bio je Goran Vesić, političar i književnik, čije je delo Milovan Vitezović svojevremeno uporedio sa despotom Stefanom Lazarevićem. U sinergiji ovog čoveka i Udruženja književnika Srbije nestala je i Nagrada grada Beograda, nastavila se politika brisanja imena ulica i podizanja ruskih spomenika. Naučnu navigaciju pružili su istoričari srednje generacije, pre svega dr Bojan Dimitrijević (Đeneral Mihailović; biografija, 1996; Komandant: vojnički put generala Ratka Mladića, 2018), koji kaže da se Dan oslobođenja Beograda „konačno sveo na taj neki okvir“.
Goran Vesić je 2018. godine prvi put izašao sa konceptom objedinjene proslave oslobođenja Beograda, koja se tada obeležavala od 19. oktobra do 1. novembra pod skupnim nazivom Dani slobode. Prvi takt u toj komemorativnoj papazjaniji udario je Ljubiša Ristić svojim multimedijalnim spektaklom Oslobođenje Beograda u Šećerani. U početku je bila ideja da se napravi desetodnevna gradska svečanost pri čemu bi svaki dan bio posvećen jednoj zemlji, saveznici Srbije u svim ratovima tokom poslednjih 200 godina. Isto tako, proširio se i književni koncept svečane akademije, pa je tako 2021. pored osvedočenih antifašističkih tekstova u srce ove manifestacije počeo da ulazi program srpskog fašizma – iz pesmarice ljotićevskih pesama, koji je krijumčaren pod imenom pesnika Momčila Nastasijevića.
Ovakav oblik krijumčarenja anticivilizacijskih sadržaja unapređen je tokom poslednje dve godine. Naime, Dani slobode postali su paravan za manifestaciju nepoznate antifašističke tradicije na tlu Srbije – Ravnogorskog pokreta Draže Mihailovića. Osim rehabilitacije četničkog vođe i njegovih saradnika, osvedočenih kolaboracionista tokom Drugog svetskog rata, na sceni je i kreiranje kulturne proizvodnje koja bi trebalo da podstakne edukaciju novih naraštaja u duhu četništva. Zato su ove godine Dani slobode, uz podršku Ambasade SAD, nezvanično počeli premijerom filma Heroji Halijarda u Beogradu 10. oktobra i trajaće onoliko koliko prilike to budu zahtevale. Nastavilo se otkrivanjem spomenika Draži Mihailoviću kao i spomen sobe u Bregalničkoj ulici, gde su se uz rakiju, Matiju Bećkovića i poznatu kvislinšku ikonografiju okupili predstavnici vlasti (Miša Vacić), kao i falangisti širokog partijskog spektra – od radikala i SPO-a do naprednjaka i socijalista. Najzaslužniji za samo postavljanje spomenika je predstavnik SPS-a Igor Braunović (poznat i po postavljanju spomenika Miloševiću ispred bajkerskog kluba u Moskvi), ali nema sumnje da su temelje ove manifestacije davno postavili Vojislav Šešelj i Vuk Drašković; danas, obojica pod specijalnom zaštitom aktuelnog predsednika Srbije, koji je omogućio da se njihova stara ideja sprovede u delo.
U Danima slobode ima najviše neslobode, to je očigledno ne samo po prisustvu rehabilitovanih četnika u javnosti, već i na osnovu ozbiljnog udara na Univerzitet koji je izvršila Vlada Srbije, imenujući svoje kadrove u savete fakulteta. U njima su uglavnom javne ličnosti sa spiska potpisnika podrške Aleksandru Vučiću na poslednjim izborima, ali i zvezde koje ne tamne poput Dragoslava Bokana.
Imenovanje bivšeg vođe paravojne formacije „Beli orlovi“ u Savet Filološkog fakulteta izazvalo je reakcije pojedinih grupa i nevladinih organizacija. Možda je najvažnije pomenuti peticiju koju su protiv ovakve kriminalne odluke premijerke Brnabić pokrenuli studenti Filološkog fakulteta u Beogradu. Od profesora ovog fakulteta do sada se oglasio samo jedan – dr Bojan Đorđević, koji je pozvao svoje kolege na otpor. „Nije dovoljno ograditi se“, upozorio je Đorđević, „reakcija uprave fakulteta mora biti jasna i snažna“. No da li će do nje doći? Nekadašnji pokušaj radikalske uzurpacije Filološkog fakulteta, sa imenovanjem dr Radmila Marojevića za dekana, uzrokovao je talas pobune. Danas te energije nema. Zbog toga Dragoslav Bokan likuje na svom Fejsbuk profilu, jer će kao član Saveta moći da utiče na oblikovanje „autentične srpske kulturne politike“, one koja je svojevremeno najavljena Vukosavljevićevom Strategijom razvoja kulture, ali još ranije Bokanovim crnokošuljaškim radovima, između Benita Musolinija i Dragoša Kalajića.
Tako izgledaju Dani slobode u Beogradu 2023. Svi su pozvani da se pridruže, ali ne proslavi već jednoj partiji koja ovakvim sadržajem predstavlja svoj politički program. Cilj je da se ovakvim inženjeringom građanstvo dovede do stanja u kome će moći da prihvati verziju istorije u kojoj je Draža Mihailović sa svojim jedinicama oslobodio Beograd u oktobru 1944, Milošević izveo mirnu reformu i preporod Srbije nakon raspada jugoslovenske federacije, dok ju je Aleksandar Vučić uveo u zlatno doba.
Peščanik.net, 20.10.2023.
