Na marginama čitanja knjige “Mit o bogumilima“ Jasne Šamić
Piše: Akademik Gradimir Gojer
Sarajevsko-pariška spisateljica, inače doktor orjentalistike, Jasna Šamić niskom eseja, objavljenih u knjizi “Mit o bogumilima“ (Most art Jugoslavija, Zemun 2024.) ulazi u prostore koji ni u kom slučaju nisu dovoljno istraženi, a predstavljaju predmet interesovanja generacija naučnika, ali i stanovite znatiželje svakog iole prosvjećenog stanovnika na balkanskom poluotoku. Šamićeva, duboko svjesna historijskih lutanja u tumačenjima bogumilstva, Stare bosanske crkve i čitavog kompleksa bosanskog srednjevjekovlja ovom knjigom pokušava skidati velove stoljetnog nedoumjevanja u tumačenju bogumila i bogumilstva. Njoj, pak, ne nedostaje saznanja kad su u pitanju Katari i njihov dolazak na naše prostore… “Jer u Francuskoj su to bili Katari, u Italiji i Dalmaciji Patareni, u Srbiji Babuni, u Bugarskoj Bogumili, među Jermenima su bili razvijeni Olisieni…“
Tako veli autorica u uvodnom eseju „Nekoliko riječi o Katarima“, domećući i konstataciju da su se slične doktrine pojavljivale i u Njemačkoj i Austriji. Posve je logično da Šamićeva, koja „iz prve ruke“ crpi saznanja poglavito o Katarima, narodu za koji se velikom historijskom argumentacijom tvrdi da su bili prethodnici bogumilstva, ova naučnica i književnica respektabilnog opusa, raznožanrovskog stvaralačkog usmjerenja, posvećuje na listinama svoje knjige prve esejističke zapise Katarima.
Potom, u njen tragalački diskurs ulaze: Povlikijanstvo, Masalijanstvo i Gnostici… Skicozno, ali krajnje argumentirano, osvjetlila je karakteristike ovih pokreta koji su prethodili bogumilstvu. Odnosu učenja ortodoksne crkve i bogumilstva posvećuje ona naredno poglavlje svoga libra…
Šta je unitarizam i kako ga u znanosti tretirati Šamićeva pojašnjava, već u prvim rečenicama poglavlja o unitarizmu: “…Pominjati Bogumile i vezati ih uz Bosansku crkvu, koju dakle niko čak ni od nacionalističkih istraživača ne negira, ipak, za neke istoričare predstavlja unitarizam, odnodno zanemarivanje katolika i pravoslavaca, tačnije Hrvata i Srba u Bosni na račun muslimana, odnosno Bošnjaka. A za taj unitarizam se optužuju svi oni koji tvrde da su u Bosni postojali Bogumili! Tu ustvari nije riječ o istraživanju, nego najviše o propagandi…“ To evidentno zastranjenje više politikantsko nego naučno autorica potkrepljuje naučnim dokazima autoriteta iz ove oblasti, ali i vlastitim traganjima.
Zanimljiv i naučno utemeljen pristup povijesničara Dubravka Lovrenovića ovoj temi Šamićeva komentira na sljedeći način: “…Dubravko Lovrenović je potom, ne skrivajući svoju radost potvrdio da se u Bosni, u posljednjih 50 godina, pojavio veliki broj kritičkih studija koje crkvene prilike u u srednjevjekovnoj Bosni osvjetljavaju na sasvim nov način, i koje su se, dakle, razračunale konačno s tim mitom.“ Njihova istraživanja uz neka vlastita zapažanja profesor Lovrenović je sažeo u sljedeće zaključke: “Bogumilski ideologem i predodžbu o neprekinutom kontinuitetu između srednjevjekovne i osmanske Bosne u svim relevantnim biološkim i državno-pravnim segmentima, kako pokazuje Mato Đaja, u muslimansko-bošnjačku povijesnu svijest uveo je pisac i orijentalist Safvet Beg Bašagić prvi šput 1892. godine, a zatim u svojem povijesnom kompendiju “Kratka uputa u prošlost Bosne i Hercegovine od 1463. do 1850“. Godine 1900. kroz projekt integralnog bošnjaštva austrougarski upravitelj u Bosni Benjamin Kallay, suprostavljajući ga srpskim i hrvatskim pretenzijama na nju, podupirao je iz političkih razloga ovaj nacionalni koncept…“
Već u narednom poglavlju Jasna Šamić zbori o historijskim interpretacijama i podjelama u istraživanju bogumilstva, da bi u narednim poglavljima artikulirala već u naslovima („Autohtonost Bosne“, „Bogumilstvo i specifičnosti Bosanske crkve“, te „Interes za jeres“) svoje jasne i nedvosmislene stavove u odnosu na krupne izazove ove tematike. Poglavlje „Inspiracija Bogumili“ donosi umjetničke preobrazbe bogumilstva kod Maka Dizdara, poglavito, ali i promišljanja Miroslava Krleže o poetskim prosijanjima i refleksijama na bogumilsku tematiku…
Temeljit i nadahnut je pogovor Senadina Musabegovića koji jasno i precizno kontekstira bogumilsku tematiku u savremena politikantstva i više nego agresivne nasrtaje na državno-pravnu opstojnost države Bosne i Hercegovine.
