Nekad jedna od najmoćnijih evropskih armija svoj kraj doživela je raspadom Jugoslavije i osamostaljenjem republika koje su je finansirale i izgradile. Opredeljenje da brani samo jedan (srpski) narod i posluži beogradskoj političkoj i vojnoj vrhuški da sprovodi etnička čišćenja dojučerašnjih „zbratimljenih naroda“ neizbrisiva je mrlja nekad ugledne i moćne vojske
U nekim zapisima Jugoslovenska narodna armija (JNA) nastala je 1. marta 1945. godine, kada su odlukom Vrhovnog komandanta NOV i POJ Maršala Jugoslavije Josipa Broza Tita Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije reorganizovani i preimenovani u Jugoslovensku armiju. Tada je bila oružana snagu Federativne Jugoslavije, a 29. novembra 1945. godine posle proglašenja Federativne Narodne Republike Jugoslavije postala je oružana sila FNRJ.
Kao datum osnivanja uzima se 22. decembar 1941. kada je Prva proleterska brigada imala prvi boj. Osnovana je dan ranije u Rudom. Zlobnici bi rekli na rođendan Josifa Visarionoviča Staljina, ruskog zlikovca.
Sve do raspada Socijalističke federativne republike Jugoslavije – SFRJ. Ovu su skraćenicu (SFRJ) srpski hegemoni „prevodili“ i izgovarali šapatom kao „Samo fali Ranković Jugoslaviji“, a JNA glasno – Janda Naša Armija. I upravo taj hegemonizam, srpska višedecenijska težnja za prevlašću daće najveći doprinos jugoslovenskom raspadu i ratovima koji će uslediti početkom devedesetih godina prošlog veka koje je Srbija započela i sve izgubila.
Krajem odamdesetih imala preko 220.000 ljudi stalnog sastava pod oružjem, a u slučaju rata, mobilizacijom je mogla narasti na preko milion i po ljudi, zahvaljujući dobro razrađenoj organizaciji Civine zaštite i činjenici da se armijskom sastavu osim nje u slučaju napada na zemlju priključuju i policijske snage. Mnogi stručnjaci iz oblasti bezbednosti tvrdili su tada da je JNA bila treća vojna sila u Evropi, a neki su je procenjivali kao petu ili sedmu u svetu. Naravno ovo su navijačke liste, ali je teško poreći da je odbrana SFRJ bila respektabilna. Nakon završetka Drugog svetskog rata, sa više od 800.000 boraca i celokupnom logistikom, bila je u vrhu evropskih vojski i na pobedničkoj i antifašističkoj strani.
Uzorna i časna ostaje sve do raspada zajedničke zemlje južnih Slovena, služila za primer. Posle toga počinje njen sunovrat. Vojna i politička vrhuška u Beogradu huškala je tu armiju na do juče „zbratimljene narode“, štiteći samo jednu naciju (srpsku) iako su je SVI godinama finansirali i izgrađivali. Posebno je ukaljala obraz u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i na Kosovu (donekle i u Sloveniji gde je najpre osramoćena) i njen raspad bio je logičan.
Zvanično je nestala 20. maja 1992. godine proglašenjem Vojske Jugoslavije kao oružane sile Savezne Republike Jugoslavije. Od jedinica Jugoslovenske narodne armije koji su ostali u Bosni i Hercegovini nastala je Vojska Republike Srpske, a od jedinica u Hrvatskoj Vojska Republike Srpske Krajine, što je samo delimično tačno. Jer od te dve „vojske“ ne bi bilo ništa da nisu pomagane iz Beograda. Svi oficiri koji su na tim prostorima rođeni i nisu imali vezu u GŠ VS morali su da brane granice velike Srbije. Oni su, uz sadejstvo paravojnih jedinica, Belih orlova (SPO Vuka Draškovića, Arkanovaca i ostalih, i domaćih pripadnika rezervnog sastava prinudno mobilisanih sprovodili su etničko čišćenje i ubijali i progonili Hrvate, Muslimane/Bošnjake i kosovske Albance. Ostalo je manje-više poznato. Većina tih „heroja“ završilo je u Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju (Haškom tribunalu), ali ih nove vlasti u svim bivšim republikama svrstavaju u heroje.
Stoga povodom dana te nekad časne i pobedonosne Vojske dodajem kraće kazivanje narodnog heroja i denerala JNA Jova Kapičića (1919-2013) koji je prošao i Neretvu i Sutjesku i Igmanski marš… Kapičić je voleo da kaže da JNA počinje od njega jer je, posle pogibije komandanta kao politčki komesar stajao na čelu brigade u Rudom.
„Bitka na Sutjesci. Okupator je u ovu operaciju, poznatu kao V neprijateljska ofanziva uveo oko 127.000 vojnika, od toga 67.000 Nemaca, 43.000 Italinana, dve hiljade Bugara i oko 15.000 domaćih izdajnika, uz podršku 170 aviona, osam artiljerijskih pukova i velikog broja tenkova – protiv 22.000 partizana, ili šest na jednoga. Glavna operativna grupa se uspjela probiti iz okruženja uz ogromne gubitke od 7.543 poginula borca i 597 partizanki“.
Najviše ih je bilo iz Hrvatske, tvrdi Kapičić (Goli otoci Jova Kapičića, Tamara Nikčević), njih 8.925 (5.195 iz Dalmacije), iz BiH 8.293, Crne Gore 3.337, Srbije 1.492, 21 iz Makedonije 21, 19 iz Slovenije i 38 iz inostranstva. Najviše je bilo Srba – 11.851, potom Hrvata – 5.220, Crnogoraca – 3.295, Jugoslovena – 757, Jevreja – 74, Slovenaca 21, četiri Makedonca, tri Albanca, 10 Italijana i četiri nemca.
Iz Šibenika je bilo 1.316 boraca (poginulo 787), Splita 1.091 (poginulih 688), Livna 622 (289), Gline 866 (599), Knina 568 (334), Dvora na Uni 560 (267), Drvara 550 (303)…
Više od 67 odsto bilo je mlađe od 25 godina (14.215), 48 odsto pripadalo je Komunističkoj partiji (6.610), a 4.065 SKOJ-u
D. B.
